رازگشایی ناهمراهی امام سجاد(ع) با مردم مدینه در واقعه حره

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی

2 کارشناس ارشد تاریخ اسلام

چکیده

امام سجاد(ع)، چهارمین پیشوای شیعیان، بنابر داده‌های تاریخی در قیام مردم مدینه علیه دستگاه خلافت یزید شرکت نکرد. دو سال پس از واقعة کربلا بود که مدنیان در تقابل با یزید، شورش پرهزینه‌ای به پا کردند که به حکم وقوع آن در حره واقم، محلی در شرق مدینه، واقعة حره نام گرفت. این رخداد بزرگ از دیرباز تحلیل‌هایی را به خود دیده و اظهارنظرهای چندی داشته است. از آن جمله، برخی واقعة حره را معلول خشونت یزیدیان با خاندان رسول خدا، به ویژه آنچه در روز عاشورا واقع شد، دانسته‌اند و دسته‌ای دیگر با اندکی تقلیل، آن واقعه را در آن دخیل دانسته‌اند. اما در هر حال آنچه آدمی را با پرسش جدی مواجه می‌سازد، عدم مشارکت و ناهمراهی امام سجاد(ع) به عنوان تنها خون‌خواه امام حسین(ع) و شهدای کربلا، در آن شورش یا حرکت معترضانه است. به راستی چرا امام با مردم مدینه در حرکتی که می‌توانست انتقامی علیه حاکمیت مستبدانه یزید و راهی برای تسکین آلام گذشته باشد، شرکت نکرد و حتی به تأیید آنان نیز نپرداخت و از آن بالاتر، با رفتاری رازآلود، به درخواست مروان بن حکم که خود یکی از افراد مورد کینه و تعقیب مدنیان بود، پاسخ گفت و از خانواده‌اش حمایت کرد؟ این دست کنش‌ها از یک سو اقدام مردم مدینه را دچار بحران مشروعیت می‌کند و از دیگر سو، وجهة امام را مورد هدف قرار می‌دهد که چرا با مردم هم‌نوا نبودند؟ این مقال با نگاهی به اصل واقعه، با این فرضیه که قیام مردم مدینه، تلاشی برای بازیابی موقعیت سیاسی از دست رفته بود، به تبیین رفتار امام سجاد(ع) می‌پردازد. فرضیة این نوشتار آن است که مشارکت نجستن آن حضرت در شورش مدنیان، از آن رو بوده که در آن تلاش ارزشمند و دین‌مدارانه را نیافته بودند تا بتوانند همراهی با آنان را توجیه کنند، نه آنکه از سر آسایش‌خواهی یا ترس از پیامدها و هزینه‌ها کناره گرفته باشند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A Survey of Imam Sajjad’s Reasons for Non-Participation in the Medinan`s Uprising

چکیده [English]

According to the historical reports, Imam Sajjad (P.B.U.H), the fourth leader of the Shiites, refused to participate in the uprising by the people of Medina against Yazid’s Caliphate. It was two years after the battle of Karbala that the people of Medina revolted against Yazid, a costly revolt which is called Harrah after the name of the place of occurrence in the east of Medina. This major event has been analyzed many times by the historians, some considering it as an aftermath of Yazid’s hostility towards the household of the Prophet Mohammad (P.B.U.H) especially in the battle of Karbala, while some other consider these two factors just correlated to each other. Anyway, the question that is raised here is that why Imam Sajjad avoided participating in the revolt of Harrah along with the people of Medina against the Umayyid Caliph, Yazid-Ibn-Mu’awiyah? To answer this question, this article aims at surveying the reasons behind Imam Sajjad’s non-participation with the hypothesis that he did not consider the revolt as a valuable religion-oriented movement; Thus, Imam Sajjad was never apprehensive of its following results and costs, nor seeking comfort and convenience. 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Imam Sajjad
  • battle of Ashoura
  • people of Medina
  • people of Shaam
  • Revolt of Harrah
  • Moslim-Ibn-Ughbah

مراجع

  1. قرآن مجید، ترجمه عبدالمحمد آیتی.
  2. نهج البلاغه، ترجمه شهیدی.
  3. ابان بن عثمان الاحمر(1375ش/ 1417ق). المبعث و المغازی، تحقیق رسول جعفریان، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
  4. ابن اثیر، عزالدین ابوالحسن على بن ابى‌الکرم(بی‌تا). اسدالغابه، بیروت: دارالکتب العربی.
  5. ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ(1385ق/ 1965م). الکامل فی التاریخ، بیروت: دار صادر.
  6. ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ(1371ش). کامل تاریخ بزرگ اسلام و ایران، ترجمه ابوالقاسم حالت و عباس خلیلى، تهران: مؤسسه مطبوعاتى علمى.
  7. ابن اعثم کوفی، احمد (1411ق)، الفتوح، تحقیق علی شیری، اول، بیروت: دارالاضواء للطباعة و النشر و التوزیع.
  8. ابن بطریق: حافظ یحیی بن حسن اسدی(1407ق). العمدة عیون صحاح الاخبار فی مناقب امام الابرار، قم: موسسه نشر اسلامی وابسته به جامعه مدرسین.
  9. ابن جوزى، ابوالفرج عبدالرحمن بن على بن محمد(بی‌تا). المنتظم فى تاریخ الأمم و الملوک، تحقیق محمد عبدالقادر عطا و مصطفى عبدالقادر عطا، چ اول، بیروت: دارالکتب العلمیه.
  10. ابن حنبل، احمد(بی‌تا). مسند احمد، بیروت: دار صادر.
  11. ابن سعد، محمد بن سعد بن منیع هاشمی بصری(1410ق/1990م). الطبقات الکبرى، تحقیق محمد عبد القادرعطاء، اول، بیروت: دارالکتب العلمیه.
  12. ابن طقطقی، محمد بن على بن طباطبا المعروف(1360ش). تاریخ فخرى، ترجمه محمد وحید گلپایگانى، دوم، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.

13. ابن طقطقی، محمد بن على بن طباطبا المعروف(1418ق/1997م). الفخرى فى الآداب السلطانیة و الدول الاسلامیه، تحقیق عبد القادر محمد مایو، اول، بیروت: دار القلم العربى.

  1. ابن عبد ربه، شهاب الدین(1404ق). العقد الفرید، اول، بیروت: دارالکتب العلمیه.
  2. ابن عساکر، ابوالقاسم علی بن حسن بن هبة الله(1415ق/ 1995م). تاریخ مدینة دمشق، تحقیق علی شیری، بیروت: دارالفکر والطباعة و النشر و التوزیع.

16. ابن عنبه، جمال الدین احمد بن علی حسینی(1380ق/1961م). عمدة الطالب فی انساب آل ابی طالب، تصحیح محمد حسن آل طالقانی، نجف: مطبعة الحیدریه، چاپ دوم.

  1. ابن قتیبه دینوری، ابو محمد عبدالله بن مسلم(بی‌تا). الامامة والسیاسه، تحقیق طه محمد الزینی، بیروت: مؤسسة الحلبی.
  2. ابن قتیبه دینوری، ابومحمد عبدالله بن مسلم(1418ق). عیون الأخبار، بیروت: دارالکتب العلمیه.
  3. ابن کثیر، ابوالفداء اسماعیل بن کثیر دمشقی(1408ق/1988م) البدایة والنهایه، تحقیق علی شیری، اول، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
  4. ابو علی مسکویه رازی(1379ش). تجارب الامم و تعاقب الهمم، تحقیق ابوالقاسم امامی، دوم، تهران: سروش.
  5. ابوزهره، محمد(1425ق). خاتم النبیین، قاهره: دارالفکر العربی.
  6. اصفهانی، ابوالفرج علی بن حسین(1415ق). الاغانی، اول، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
  7. امیر علی(1366ش). تاریخ عرب و اسلام، سوم، تهران: ترجمه فخر داعی گیلانی.
  8. ــــــــ(1370ش). تاریخ سیاسی و اجتماعی اسلام، ترجمه ایرج رزاقی ومحمد مهدی حیدرپور، مشهد: موسسه چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی.
  9. مجلسی، محمدباقر(1413ق). بحارالانوار، بیروت، داراحیاءالتراث‌العربی.
  10. بخاری، ابوعبدالله محمد بن اسماعیل بن ابراهیم جعفی(1401ق/1981م). صحیح البخاری، افست دراستانبول: دارالفکرللطباعة و النشر و التوزیع.
  11. بکری اندلسی، ابوعبید عبدالله بن عبدالعزیز(1403ق/1983م). معجم ما استعجم من اسماء البلاد و المواضع، دوم، بیروت: عالم الکتب.
  12.  بلاذری، احمد بن یحیی بن جابر(1394ق/1974م). انساب الاشراف، تحقیق محمد باقر محمودی، بیروت: مؤسسة الاعلمی للمطبوعات.
  13. بلعمی، ابوعلی(1378ش). تاریخ‌نامه طبرى، تحقیق محمد روشن، دوم، تهران: سروش.
  14. بیضون، ابراهیم(1403 ق). الحجاز و الدوله الاسلامیه، بیروت: المؤسسه الجامعیه للدراسات و النشر و التوزیع.
  15. بیهقی، ابو بکر احمد بن الحسین(1405ق/1985م). دلائل النبوة و معرفة أحوال صاحب الشریعه، تحقیق عبدالمعطى قلعجى، اول، بیروت: دار الکتب العلمیة.
  16. ثقفى کوفى، ابواسحاق ابراهیم بن محمد(1373ش). الغارات و شرح حال اعلام آن، ترجمه عزیز الله عطاردى، تهران: انتشارات عطارد.
  17. جاحظ، ابوعثمان عمرو بن بحر(1423ق). الرسائل السیاسیه، دوم، بیروت: دار و مکتبة هلال.
  18. جرجی زیدان، (1372ش). تاریخ تمدن اسلام، ترجمه علی جواهرکلام، دوم، تهران: انتشارات امیرکبیر.
  19. جعفری، سیدحسین محمد(1366ش). تشیع در مسیر تاریخ، ترجمه دکتر سید محمد تقی آیت اللهی، تهران: چاپ چهارم، دفتر فرهنگ نشر اسلامی.
  20. جلوب، جون باجوت(1966م). امبراطوریة العرب، تحقیق تقریب خیری حماد، اول، ، بیروت: دار الکتاب العربی.
  21. حلبی(1400ق). السیرة الحلبیه فی سیرة الامین المأمون، بیروت: دارالمعرفه.
  22. حمیری، محمد بن عبدالمنعم(1984م). الروض المعطار فی خبر الاقطار، دوم، بیروت: مکتبة لبنان،

39. خضری، سید احمد رضا (زیر نظر)(‌1386ش). تاریخ تشیع، سوم، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت) و قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.

  1. خلیفه، ابن خیاط عصفری(1414ق/1993م). تاریخ خلیفه، تحقیق سهیل زکار، بیروت: دارالفکر.
  2. دارمی، عبدالله بن بهرام(1349ق). سنن دارمی، دمشق: مطبعة الاعتدال.
  3. دیاربکری، شیخ حسین(بی­تا). تاریخ الخمیس فی احوال انفس النفیس، بیروت: دارالصادر.
  4. دینوری، احمد بن داود(1960م). الاخبار الطوال، تحقیق عبد المنعم عامر، اول، قاهره: دار احیاء الکتب العربی.
  5. ذهبی، شمس الدین محمد بن احمد بن عثمان(1407ق/1987م). تاریخ الاسلام، تحقیق عمر عبدالسلام تدمری، اول، بیروت: دار الکتب العربی.
  6. رازی، ابومحمد عبدالرحمن بن ابی حاتم(1371ق/1952م) الجرح و التعدیل، اول، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
  7. زرگری نژاد، غلامحسین(1381ش). تاریخ تحلیلی اسلام، اول، قم: انجمن معارف اسلامی ایران.
  8. سبط بن جوزی، شمس الدین ابوالمظفر(1418ق). تذکرة الخواص، قم: منشورات الشریف الرضی.
  9. شهیدی ، سید جعفر(1359ش). قیام حسین علیه‌السلام، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
  10. طبری، ابو جعفر محمد بن جریر(1403ق/1983م). تاریخ الطبری، چهارم، بیروت: مؤسسة الاعلمی للمطبوعات.
  11. ـــــــــــــــــــــــــــــــ(1375ش). تاریخ الطبری، ترجمه ابوالقاسم پاینده، پنجم، تهران: اساطیر.
  12. عسکری، سید مرتضی(1410ق/1990م). معالم المدرستین، بیروت: مؤسسة النعمان للطباعة و النشر.
  13. العش، یوسف(2005م). الدولة الامویه، پانزدهم،‌ دمشق: دارالفکر.
  14. قزوینی، زکریا بن محمد بن محمود(1373ش). آثار البلاد و أخبار العباد، اول،‌ تهران: امیرکبیر.
  15. قلقشندی، احمد بن عبدالله(بی‌تا). مآثر الانافة فی معالم الخلافه، تحقیق عبدالستار احمد فرج،، بیروت: عالم الکتب.
  16. مسعودی، ابوالحسن على بن حسین بن علی(1409ق). مروج الذهب و معادن الجوهر، تحقیق اسعد داغر، دوم، قم: دارالهجرة.
  17. ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ(1374ش). مروج الذهب و معادن الجوهر، ترجمه ابوالقاسم پاینده، پنجم، تهران: انتشارات علمی وفرهنگى.
  18. مقدسی، مطهر بن طاهر(بی‌تا). البدء و التاریخ، بور سعید، بیروت: مکتبة الثقافة الدینیه.
  19. ـــــــــــــــــــــــ(1374ش). آفرینش و تاریخ، ترجمه محمد رضا شفیعى کدکنى، اول، تهران: آگه.
  20. مقریزى، تقى الدین أحمد بن على(1370ش/1412ق). النزاع و التخاصم فی‌ما بین بنی امیه و بنی‌هاشم، قم: انتشارات شریف رضی.
  21. نویری، شهاب‌الدین احمد بن عبدالوهاب(1423ق). نهایة الارب فی فنون الادب، اول، قاهره: دارالکتب و الوثائق القومیه.
  22. الهیثمی، نورالدین(1408ق/1988م). علی بن ابی بکر، بیروت: دارالکتب العلمیه.
  23. واسعی، سید علی‌رضا(1391ش). واقعه حره رویارویی ارزش‌های دینی و سنت‌های جاهلی، اول، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
  24. یاقوت حموی، ابو عبدالله یاقوت بن عبدالله(1397ق/1977م). معجم‌البلدان، بیروت: دار صادر.
  25. یعقوبى، احمد بن ابی یعقوب بن واضح(1371ش). ترجمه محمد ابراهیم آیتى، ششم، تهران: انتشارات علمی وفرهنگى.
  26. ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ(بی‌تا). تاریخ یعقوبی، بیروت: دار صادر.

 

شیعه پژوهی
دوره 1، شماره 1 - شماره پیاپی 1
پاییز و زمستان 1393
صفحه 5-24

فایل ها

اشتراک گذاری

ارجاع به این مقاله

آمار