بازخوانی نظریه افضلیت به ترتیب خلافت و پیامدهای آن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه مذاهب کلامی، دانشگاه ادیان و مذاهب، قم، ایران

2 دانشجوی دکتری مطالعات امنیت ملی، دانشگاه و پژوهشگاه عالی دفاع ملی و تحقیقات راهبردی، تهران، ایران

چکیده

یکی از ویژگی‌هایاساسی خلیفه و امام که مسلمانان درباره‌اش اختلاف دارند بایستگی برتربودن او از سایر افراد امت است. برخی از علمای اهل سنت چنین شرطی را برای امام ضروری نمی‌دانند و تقدیم مفضول بر افضل را جایز می‌شمرند. در مقابل، شیعه امامیه و برخی از اهل سنت هرچند در ملاک افضلیت با هم اختلاف نظر دارند، آن ‌را از شرط‌های لازم امامت می‌دانند. بسیاری از اهل‌ سنت در بحث افضلیت، مصلحت را در آن می‌دیده‌اند که تا حد ممکن بحث از امامت را مسکوت بگذارند و در همین راستا و در دوره‌های بعد برای محو ماده نزاع، «ادعای افضلیت به ترتیب خلافت» را مطرح کردند. در این مقاله علاوه بر آنکه سیر تطور افضلیت را بررسی می‌کنیم، با استناد به آیات و روایات، ملاک‌های افضلیت مانند علم، تقوا، شجاعت، جهاد و قدرت بدنی را مطرح، و معضل پیش روی این نظریه را تبیین می‌کنیم. به همین دلیل اهل سنت و حتی خلفای سه‌گانه مسائل را به افضل ارجاع، و او را بر دیگران ترجیح می‌دادند. اساسی‌ترین پیامد این نظریه در بحث «تعارضات در روایات و قضاوت‌ها» است که در این نوشتار با رویکرد توصیفی‌تحلیلی افضلیت امام و نظریه «افضلیت به ترتیب خلافت» و پیامدهای آن بررسی می‌شود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Rereading the Theory of Superiority in the Order of Caliphate and Its Consequences

نویسندگان [English]

  • Mahdi Farmaniyan 1
  • Abd al-Reza Rashed 2
1 Associate Professor, Department of Theological Denominations, University of Religions and Denominations, Qom, Iran
2 PhD Student in National Security Studies, University and Higher Institute of National Defense and Strategic Research, Tehran, Iran
چکیده [English]

One of the basic characteristics of the Caliph and the Imam about which Muslims disagree is the need to be superior to other members of the community. Some Sunni scholars do not consider such a condition necessary for the Imam and believe it is permissible to give priority to the inferior. On the other hand, the Imami Shiites and some Sunnis, although they disagree on the criterion of superiority, regard superiority as a necessary condition for Imamate. Many Sunnis have considered it expedient to be silent about Imamate as much as possible while discussing the issue of superiority, and therefore, in later periods, in order to eradicate the root of conflict, they put forth "superiority in the order of caliphate". In this article, in addition to examining the evolution of superiority, its criteria such as knowledge, piety, courage, jihad and physical strength, based on verses and hadiths, are discussed, and the problem facing this theory is explained.  For this reason, the Sunnis and even the three caliphs referred matters to the best, and preferred him over others. The most basic consequence of this theory is in the issue of "conflicts in narrations and judgments", and in this article, with a descriptive-analytical approach, the superiority of Imam and the theory of "superiority in the order of caliphate" and its consequences are scrutinized.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Theory of Superiority
  • Superiority of Caliphs
  • Criteria of Superiority
  • Superiority in the Order of Caliphate

مراجع

قرآن کریم (بی‌تا). ترجمه: ناصر مکارم شیرازی، بی‌جا: دار القرآن الکریم.
ابن ابی الحدید، ابو حامد عبد الحمید (1378). شرح نهج البلاغه، بی‌جا: دار احیاء الکتب العربیة.
ابن اعثم کوفی، احمد (1411). الفتوح، بیروت: دار الاضواء.
ابن الصباغ مالکی مکی، علی ‌بن ‌محمد (1422). الفصول المهمّة فی معرفة الائمة، قم: دار الحدیث للطباعة والنشر.
ابن حنبل، احمد (1412). مسند الامام احمد بن حنبل، بیروت: دار احیاء التراث.
ابن سعد، محمد (بی‌تا). الطبقات الکبری، بیروت: دار صادر.
ابن شهر آشوب، محمد بن‌ علی (1376). مناقب آل ابی طالب، نجف: المکتبة الحیدریة.
ابن عبد البر، یوسف بن عبد الله (1412). الاستیعاب فی معرفة الاصحاب، بیروت: دار الجیل.
ابن عطیه، مقاتل (1377). مؤتمر علماء بغداد، تهران: دار الکتب الاسلامیة.
ابن منظور، محمد بن‌ مکرم (1405). لسان العرب، قم: نشر ادب.
ابن ندیم، محمد بن‌ اسحاق (بی‌تا). الفهرست، بیروت: دار المعرفة.
اشعری، ابوالحسن (1400). مقالات الاسلامیین واختلاف المصلّین، آلمان: فرانس شتاینر.
امینی، عبدالحسین (1397). الغدیر فی الکتاب والسنة والادب، بیروت: دار الکتاب العربی.
ایجی، قاضی عضد الدین (1417). المواقف، بیروت: دار الجیل.
باقلانی، ابوبکر (1366). التمهید فی الرد علی الملحدة المعطلة والرافضة والخوارج والمعتزلة، قاهره: دار الفکر العربی.
باقلانی، ابوبکر (1414). تمهید الاوائل و تلخیص الدلائل، بیروت: مؤسسة الکتب الثقافیة.
بخاری، محمد بن‌ اسماعیل (1401). صحیح البخاری، قاهره: دار الفکر.
جوینی، عبد الملک ‌بن ‌عبد الله (بی‌تا). الارشاد الی قواطع الادلة فی اصول الاعتقاد، بیروت: دار الکتب العلمیة.
حاکم نیشابوری، محمد بن‌ عبد الله (1418). المستدرک علی الصحیحین، بیروت: دار المعرفة.
حر عاملی، محمد بن ‌حسن (1414). وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعة، قم: مؤسسة آل البیت b.
حلی، جعفر بن‌ حسن (1414). المسلک فی اصول الدین والرسالة الماتعیة، مشهد: مجمع البحوث الاسلامیة.
حمصی رازی، سدید الدین (1412). المنقذ من التقلید، قم: مؤسسه نشر اسلامی.
خوارزمی، موفق بن احمد (1413). مناقب، قم: مؤسسه نشر اسلامی.
دینوری، ابن قتیبه (1410). الامامة والسیاسة، بیروت: دار الاضواء.
راغب اصفهانی، حسین‌ بن ‌محمد (1404). مفردات غریب القرآن، قم: دفتر نشر الکتاب.
زرندی حنفی، محمد (1377). نظم درر السمطین، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
سمعانی، منصور بن‌ محمد (1418). تفسیر السمعانی، ریاض: دار الوطن.
شریف رضی، محمد بن ‌حسین (1406). خصائص الائمة، مشهد: آستان قدس رضوی.
شریف عسکری، نجم‌الدین‌ جعفر (1380). علی والخلفاء، نجف: مطبعة الآداب.
صدر، سید محمد باقر (1410). دروس فی علم الاصول، بیروت: دار التعارف للمطبوعات.
صدوق، محمد بن ‌علی (1404). عیون اخبار الرضا j، بیروت: مؤسسة اعلمی للمطبوعات.
صدوق، محمد بن ‌علی (بی‌تا). من لایحضره الفقیه، قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
صنعانی، عبد الرزاق بن همام (1403). المصنف، هند: المجلس العلمی.
طباطبایی، سید محمدحسین (1412). المیزان فی تفسیر القرآن، قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
طبرانی، سلیمان ‌بن ‌احمد (بی‌تا). المعجم الکبیر، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
طبرسی، فضل ‌بن ‌حسن (1415). مجمع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت: مؤسسة اعلمی للمطبوعات.
طبری، احمد (بی‌تا). الریاض النضرة فی مناقب العشرة، بیروت: دار الکتب العلمیة.
طوسی، محمد بن‌ ‌‌حسن (1409). التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
فاضل مقداد، مقداد بن‌ عبدالله (1417). النافع یوم الحشر فی شرح باب حادی عشر، بیروت: دار الاضواء للطباعة والنشر والتوزیع.
فخر رازی، محمد بن‌ عمر (1410). تفسیر الرازی، قاهره: دار الفکر.
فراهیدی، احمد بن ‌خلیل (1405). العین، قم: دار الهجرة.
قاضی، عبد الجبار بن‌ احمد (1380). المغنی فی ابواب التوحید والعدل، مصر: شرکة العربیة.
قرطبی، محمد بن ‌احمد (1405). الجامع لأحکام القرآن، بیروت: دار احیاء التراث.
کلینی، محمد بن‌ یعقوب (1365). اصول الکافی، تهران: دار الکتب الاسلامیة.
گنجی، محمد بن‌ یوسف (بی‌تا). کفایة الطالب فی مناقب علی بن ابی طالب j، تهران: دار احیاء تراث اهل البیت b.
لباف، علی (1388). دانش‌نامه روابط سیاسی علی j و خلفا، تهران: منیر.
متقی هندی، علاء الدین علی المتقی ‌بن ‌حسام ‌الدین (1409). کنز العمال فی سنن الاقوال والافعال، بیروت: مؤسسة الرسالة.
مجلسی، محمد باقر (1403). بحار الانوار الجامعة لدرر الاخبار الائمة الاطهار b ، بیروت: مؤسسة الوفاء.
مستنبط، احمد (1430). القطرة من بحار مناقب النبی والعترة، قم: الماس.
مفید، محمد بن‌ نعمان (1414). الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، بیروت: دار المفید للطباعة والنشر والتوزیع.
نمازی شاهرودی، علی (1418). مستدرک سفینة البحار، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
نوبختی، حسن ‌بن ‌موسی (1404). فرق الشیعة، بیروت: دار الاضواء.
هیثمی، نور الدین (1408). مجمع الزوائد، بیروت: دار الکتب العلمیة.
یعقوبی، احمد (بی‌تا). تاریخ الیعقوبی، بیروت: دار صادر.
 

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار