بازنگری نقادانه و سنجشی نشانه‌های تشیع در سنایی غزنوی، عطار نیشابوری و جلال‌الدین مولوی بلخی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه فلسفه و ادیان، دانشکده الاهیات و معارف اسلامی، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران

2 استادیار گروه معارف اسلامی و فلسفه، دانشگاه لرستان، خرم‌آباد، ایران

چکیده

بازتاب احساسات عرفانی و آموزه‌های عارفان در قالب سرواد و سروده را می‌توان یکی از گسترده‌ترین رهاوردهای عرفان ایران در درازنای تاریخ ادب پارسی دانست. باارزش‌ترین نمود و نمایش پیوندهای تشیع و عرفان در ادب صوفیانه فارسی، وداد ائمه اطهار (ع)، و مهر شاعران عارف به اهل بیت نبی (س) و فرزندان امام علی (ع) است. در این پژوهش، به جهت همانندی‌ها و پیوندهای فراوان سنائی، عطار و مولوی با یکدیگر، و ارزش این سه عارف شاعر در گذار تاریخی شعر عرفانی، شمیم و نشان تشیع در ایشان، با درنگ نهایی بر مولانا، هم‌سنجی و کندوکاو می‌شود و اسناد و مدارک این زمینه بنیادین، کاویده و پژوهیده می گردد. درباره وابستگی شماری از بزرگان شعر و عرفان ایران به تشیع از دیرباز دیدگاه‌های گوناگونی وجود داشته، و از قول به تسنن تا قول به تشیع و همچنین قول به تشیع سنی و تسنن شیعیانه (شیعه گرا)، مجموعه ای از دیدگاه‌ها را شاهدیم. در این نوشتار کوشش شده تا با بررسی‌های ژرف، و بازنگری و بازخوانی سروده‌ها و یادبودهای سنائی، عطار و مولانا به برآیند و دستاوردی نوین و در خور نگرش، و روشن سازی کرانه‌هایی از دلبستگی و پیوستگی مثلث شعر عرفانی با مذهب تشیع برسیم.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Critical Review of Shiite Evidence in Sanayi Ghaznawi, Attar Neyshaburi and Rumi

نویسندگان [English]

  • Sajjad Vaezi Monfared 1
  • Habib Hatami Kan Kaboud 2
1 Assistant Professor, Department of Philosophy and Religions, Faculty of Theology and Islamic Studies, University of Sistan and Baluchestan, Zahedan, Iran
2 Assistant Professor, Department of Islamic Teachings and Philosophy, Lorestan University, Khorramabad, Iran
چکیده [English]

The reflection of mystical feelings and teachings of mystics in the form of poems is one of the widespread achievements of Iranian mysticism in the long history of Persian literature. The most valuable manifestation of the links between Shiism and mysticism in Persian Sufi literature is the affection to the Imams (AS), and the love of mystical poets for the Ahl al-Bayt (AS) and the children of Imam Ali (AS). In this research, due to the many similarities and connections between Sanai, Attar and Rumi, and also the position of these three poet mystics in the historical transition of mystical poetry, the symbols of Shiism are examined in them. There have long been different views about the affiliation of some great Iranian poets and mystics with Shiism, hence we see a range of opinions, including affiliation with Sunni, Shiism, Sunni Shiism, and Shia Sunni. In this paper, we have tried to show some aspects of the attachment and connection of the great mentioned poets with the Shiite religion through in-depth studies, and re-reading the poems and memorials of Sanai, Attar and Rumi.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Shiism
  • Sufism
  • Mysticism
  • Sanai
  • Attar
  • Rumi
  • Love-centered Shiism
افلاکی، احمد بن اخی ناطور (1385). مناقب العارفین، به کوشش و تصحیح: تحسین یازیچی، تهران: دنیای کتاب، چاپ چهارم.
بلخی (مولانا)، جلال‌الدین محمد بن محمد (1383). کلیات دیوان شمس تبریزی، به اهتمام: جواد اقبال، تهران: اقبال، چاپ چهارم.
بلخی (مولانا)، محمد (1371). مثنوی معنوی، به سعی و اهتمام: رینولد الین نیکلسون، تهران: امیرکبیر، چاپ یازدهم.
بیانی، شیرین (1382). مغولان و حکومت ایلخانی در ایران، تهران: سمت، چاپ دوم.
جعفری، محمدتقی (1354). تفسیر و نقد و تحلیل مثنوی، قسمت دوم، دفتر ششم، بی‌جا: چاپ‌خانه حیدری.
جعفریان، رسول (1386 الف). تاریخ ایران اسلامی، دفتر سوم (از یورش مغولان تا زوال ترکمانان)، تهران: کانون اندیشه جوان، چاپ پنجم.
جعفریان، رسول (1386 ب). تاریخ تشیع در ایران: از آغاز تا طلوع دولت صفوی، تهران: نشر علم، چاپ اول.
حالی، محسن عماد (1356). ره‌آورد معنوی: شرح ابیات و حکایات و مطالب مشکله مثنوی مولوی، تهران: مؤسسه مطبوعاتی عطایی.
رازی قزوینی، نصیرالدین ابوالرشید عبدالجلیل (1391). بعض مثالب النواصب فی نقض «بعض فضائح الروافض» معروف به نقض، تصحیح: میرجلال‌الدین محدث ارموی، به کوشش: محمدحسین درایتی، قم: دارالحدیث، چاپ اول.
زرین‌کوب، عبدالحسین (1367). جست‌وجو در تصوف ایران، تهران: امیرکبیر، چاپ سوم.
زرین‌کوب، عبدالحسین (1372). بحر در کوزه، تهران: علمی و سخن، چاپ چهارم.
زرین‌کوب، عبدالحسین (1383). سرّ نی: نقد و شرح تحلیلی و تطبیقی مثنوی، تهران: علمی، چاپ دهم.
زمانی، کریم (1389 الف). شرح جامع مثنوی معنوی، دفتر پنجم، تهران: اطلاعات، چاپ پانزدهم.
زمانی، کریم (1389 ب). شرح جامع مثنوی معنوی، دفتر دوم، تهران: اطلاعات، چاپ بیست‌وچهارم.
زمانی، کریم (1392 الف). شرح جامع مثنوی معنوی: فهرست راهنما، تهران: اطلاعات، چاپ شانزدهم.
زمانی، کریم (1392 ب). شرح جامع مثنوی معنوی، دفتر ششم، تهران: اطلاعات، چاپ بیست‌ویکم.
سنایی غزنوی، ابوالمجد مجدود بن آدم (1368). حدیقة الحقیقة و شریعة الطریقة، تصحیح و تحشیه: سید محمدتقی مدرس رضوی، تهران: دانشگاه تهران.
سنایی، مجدود بن آدم (1388). دیوان، به سعی و اهتمام: محمدتقی مدرس رضوی، تهران: سنایی، چاپ هفتم.
سید بن طاووس (1384). لهوف، ترجمه: عباس عزیزی، قم: صلاة، چاپ ششم.
سید رضی، محمد بن حسین (1392). نهج‌البلاغه، ترجمه: محمد دشتی، قم: پیام مقدس، چاپ شانزدهم.
شوشتری، قاضی سید نورالله (1354). مجالس المؤمنین، تهران: کتاب‌فروشی اسلامیه، ج2.
شهیدی، سید جعفر (1380). شرح مثنوی، دفتر دوم، جزء اول و دوم، تهران: علمی و ‌فرهنگی، چاپ دوم.
صفا، ذبیح‌الله (1369). تاریخ ادبیات در ایران، تهران: فردوس، چاپ دهم، ج2.
صفا، ذبیح‌الله (1378). تاریخ ادبیات در ایران، بخش اول، تهران: فردوس، چاپ دوازدهم، ج3.
عطار نیشابوری، شیخ فریدالدین محمد (1362). دیوان عطار، به اهتمام و تصحیح: تقی تفضلی، تهران: علمی و ‌فرهنگی، چاپ سوم.
عطار نیشابوری، محمد بن ابراهیم (1354). تذکرة الاولیاء، تصحیح: محمّد استعلامی، تهران: کتاب‌فروشی زوّار.
عطار نیشابوری، محمد بن ابراهیم (1383). منطق الطیر، مقدمه، تصحیح و تعلیقات: محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: سخن، چاپ اول.
عطار نیشابوری، محمد بن ابراهیم (1386 الف). مختارنامه، تصحیح: محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: سخن، چاپ سوم.
عطار نیشابوری، محمد بن ابراهیم (1386 ب). مصیبت‌نامه، مقدمه، تصحیح و تعلیقات: محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: سخن، چاپ سوم.
عطار نیشابوری، محمد بن ابراهیم (1387). الاهی‌نامه، مقدمه، تصحیح و تعلیقات: محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: سخن، چاپ سوم.
فراهانی منفرد، مهدی (1381). پیوند سیاست و فرهنگ در عصر زوال تیموریان و ظهور صفویان، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، چاپ اول.
فروزان‌فر، بدیع‌الزمان (1340). شرح احوال و نقد و تحلیل آثار شیخ فریدالدین محمد عطار نیشابوری، تهران: انجمن آثار ملی، چاپ‌خانه دانشگاه تهران.
مستوفی، حمدالله (1364). تاریخ گزیده، به اهتمام: عبدالحسین نوایی، تهران: امیرکبیر، چاپ سوم.
همایی، جلال‌الدین (1342). غزالی‌نامه، تهران: فروغی، چاپ دوم.
همایی، جلال‌الدین (1362). مولوی‌نامه: مولوی چه می‌گوید؟، بخش اول، تهران: آگاه، چاپ پنجم.
همایی، جلال‌الدین (1376). مولوی‌نامه: مولوی چه می‌گوید؟، تهران: هما، چاپ نهم، ج2.