رفتارشناسی خلفای عباسی عصر دوم در مواجهه با شیعیان امامی از خلافت متوکل تا پایان خلافت الراضی بالله

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی گروه تاریخ، دانشکده علوم انسانی، واحد یادگار امام، دانشگاه آزاد اسلامی، شهرری، ایران

2 دانشیار گروه تاریخ، دانشگاه آزاد اسلامی واحد یادگار امام، شهرری، ایران

چکیده

پژوهش حاضر چگونگی و چرایی رفتار خلفای عباسی در مواجهه با شیعیان امامیه را می‌کاود و به این پرسش اساسی پاسخ می‌دهد که رفتار خلفا با شیعیان امامیه در مقطع تاریخی ۲۳۲-۳۲۹ ه.ق. چگونه بوده و رفتار آنها بر چه عوامل و دلایلی استوار بوده است. همچنین، به این پرسش پرداخته است که بازتاب این رفتار چه وضعیتی را برای شیعیان ایجاد کرده است. این پژوهش بر اساس شیوه تبیین تاریخی سامان پذیرفته و یافته‌هایش نشان می‌دهد که رفتار خلفای عباسی، از زمان متوکل تا پایان خلافت الراضی بالله، پیرو مشی ثابتی نبوده و آنها بنا بر عواملی همچون مشروعیت‌خواهی، اقتدارطلبی، و ضرورت‌های سیاسی، رفتاری از سطح خشونت‌آمیز تا مسالمت‌آمیز در قبال شیعیان امامیه در پیش گرفته‌اند. تبعات رفتار خصومت‌آمیز آنان نتایجی در نظام اجتماعی شیعیان مانند سرکوب، فشار اقتصادی، محدودیت فعالیت‌های سیاسی و فرهنگی، برکناری از مناصب، بدرفتاری با بزرگان مذهبی، توهین به مقدسات و تخریب قبور ائمه شیعی داشته است. همچنین، پیامدهای رفتار مسالمت‌آمیز خلفا باعث ورود خاندان‌های شیعی به مناصب دیوانی و حتی وزارت شد. آنها با احراز این مناصب، برای برداشتن ظلم از شیعیان، بهبود وضعیت اقتصادی و انجام‌دادن فعالیت‌های فرهنگی در جهت حفاظت از تشیع در وضعیتی مطلوب‌تر گام برداشتند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Behavior Study of the Abbasid Caliphs in the Second Era in the Face of the Imami Shiites from the Caliphate of Motewakkel to the End of the Caliphate of Al-Razi Bellah

نویسندگان [English]

  • Tahereh Azarfar 1
  • Mahbubeh Sharafi 2
1 University Student, Department of History, Faculty of Humanities, Islamic Azad University, Yadegar Imam Branch, Shahr-e-Rey, Iran
2 Associate Professor, Department of History, Islamic Azad University, Yadegar Imam Branch, Shahr-e-Rey, Iran
چکیده [English]

The present study explores how and why the Abbasid caliphs confronted the Imami Shiites, and answers these basic questions: "How did the caliphs treat the Imami Shiites in the historical period 232-329 AH and what factors and reasons their behavior was based on?" It also raises the question of what situation this behavior has created for the Shiites. This study is based on historical explanation and its findings show that the behavior of the Abbasid caliphs, from the time of Motewakkel to the end of the caliphate of Razi Bellah, did not follow a consistent policy and they took violent to peaceful actions against the Imami Shiites due to factors such as legitimacy, authoritarianism, and political necessity. The consequences of their hostile behavior have had repercussions on the Shiite social system, such as repression, economic pressure, restrictions on political and cultural activities, dismissal from posts, mistreatment with religious leaders, blasphemy, and the destruction of the tombs of Shiite imams. Also, the consequences of the caliphs' peaceful behavior caused Shiite families to enter court positions and even ministries. By taking these positions, they took steps to remove the oppression of the Shiites, improve the economic situation and carry out cultural activities in order to protect themselves in a more favorable situation.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Behavior Studies
  • Abbasid Caliphs 232-329 AH
  • Imami Shiites

مراجع

آقانوری، علی (1390). «پیامدهای رویارویی عباسیان با شیعیان و امامان شیعه»، در: تاریخ اسلام، ش۳، ص7-۳۱.
ابن ‌تغری بردی، جمال ‌الدین (بی‌تا). النجوم الزاهرة فی ملوک مصر والقاهره، ج2، در: کتاب‌خانه مدرسه فقاهت به نشانی: http://lib.eshia.ir/40062/11/391
ابن جوزی، عبد الرحمن بن علی (1412). المنتظم فی التواریخ، تحقیق: محمد و مصطفی عبد القادر عطا، بیروت: دار العلمیة، ج13.
ابن جوزی، عبد الرحمن بن علی (۱۴۱۵). المنتظم فی التواریخ، تحقیق: سهیل زکار، بیروت: دار الفکر، ج۷.
ابن خلدون، عبد الرحمن بن محمد (۱۳۸۳). تاریخ ابن‌خلدون، ترجمه: عبدالمحمد آیتی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
ابن شهرآشوب، محمد بن علی (بی‌تا). المناقب، بی‌جا: مؤسسه انتشارات علامه.
ابن کثیر، ابو الفدا الحافظ (۱۴۰۵). البدایة والنهایة، تحقیق: علی عطوی والآخرون، بیروت: دار الکتب العلمیة، ج۱۱.
ابن‌اثیر، عزالدین علی (۱۳۶۵). کامل تاریخ بزرگ اسلام و ایران، ترجمه: عباس خلیلی و هاشمی حائری، تهران: علمی، ج۶، ۸، ۱۱-۱۴.
ابن‌اثیر، عزالدین علی (۱۳83). کامل تاریخ بزرگ اسلام و ایران، ترجمه: حمیدرضا آژیر، تهران: اساطیر، ج11.
ابن‌اسفندیار، محمد (۱۳۸۹). تاریخ طبرستان، ترجمه: عباس اقبال، تهران: اساطیر.
ابن‌طباطبا، محمد بن علی (۱۳۶۰). تاریخ فخری، ترجمه: محمدوحید گلپایگانی، تهران: بنگاه نشر کتاب.
اصفهانی، ابوالفرج (بی‌تا). مقاتل الطالبین، ترجمه: هاشم رسولی محلاتی، تهران: صدوق.
اقبال آشتیانی، عباس (۱۳۴۵). خاندان نوبختی، تهران: طهوری.
الویری، محسن؛ ابطحی، رضیه (1390). «زمینه‌ها و عوامل حضور شیعیان در ساختار قدرت عباسی»،در: تاریخ اسلام، ش۴۷، ص41-۷۸.
اوحدی، پروین‌دخت (1385). «اوضاع شیعیان در دوران متوکل عباسی»، در: شیعه‌شناسی، ش۱۳، ص9-۲۹.
بناکتی، داود بن محمد (۱۳۷۸). تاریخ بناکتی، به کوشش: جعفر شعار، تهران: انجمن آثار مفاخر.
تتوی، احمد؛ قزوینی، آصف‌خان (۱۳۸۲). تاریخ الفی، تصحیح: غلام‌رضا طباطبایی مجد، تهران: علمی و فرهنگی.
ترکمنی آذر، پروبن (1383). تاریخ سیاسی شیعیان اثناعشری در ایران، تهران: مؤسسه شیعه‌شناسی.
تنوخی، محمد بن علی (بی‌تا). نشوار المحاضرة و اخبار المذاکرة، در: کتاب‌خانه مدرسه فقاهت، به نشانی: http://lib.eshia.ir/41168/0/3
حسین، جاسم (۱۳۷۷). تاریخ سیاسی غیبت امام دوازدهم، ترجمه: سید محمدتقی آیت‌اللهی، تهران: امیرکبیر.
حسینیان مقدم، حسین (1384). «نقش نوبختیان در پیشبرد افکار شیعه»، در: تاریخ اسلام در آینه پژوهش، ص۶۳-۱۰۰.
خضری، احمدرضا (1378). تاریخ خلافت عباسی از آغاز تا پایان آل بویه، تهران: سمت.
دلیر، نیره (۱۳۹۶). «گونه‌شناسی رفتار سیاسی علمای شاخص معتزلی و خلفای عباسی در عصر هارون تا پایان دوره واثق»،در: تاریخ اسلام، ص۱۸۳-۲۱۰.
ذهبی، شمس‌الدین (۱۴۲۷). سیر اعلام النبلاء، قاهره: دار الحدیث، ج۱۰.
سالاری شادی، علی؛ خرم کشاورز، محمد (1392). «بررسی مناسبات متوکل با علویان»، در: مطالعات تاریخ اسلام، ش۱۷، ص67-۹۱.
سامانی، محمود (1396). «بررسی تطبیقی رفتار خلفای عباسی با امام هادی»، در: سخن تاریخ، ش۲۶، ص47-۶۶.
سیوطی، عبد الرحمن بن ابی بکر (۱۴۲۲). تاریخ الخلفاء، تحقیق: ابراهیم زهره و احمد العبد روسی، بیروت: دار الکتب العربی.
صدر، محمدباقر (بی‌تا). فدک در تاریخ، ترجمه: محمود عابدی، تهران: بعثت.
صولی، ابوبکر محمد بن یحیی (بی‌تا). اخبار الراضی والمتقی تاریخ الدولة العباسیة، در: کتاب‌خانه مدرسه فقاهت، به نشانی: http://lib.eshia.ir/40007/1/1
طبری، محمد بن جریر (۱۳۶۴). تاریخ الرسل والملوک، ترجمه: ابوالقاسم پاینده، تهران: اساطیر، ج‌۱۴-۱۵.
طقوش، محمد سهیل (۱۳۹۴). دولت عباسیان، ترجمه: حجت‌الله جودکی، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
طوسی، محمد بن حسن (۱۴۰۰). النهایة فی مجرد الفقه والفتاوی، بیروت: دار الکتاب العربی.
طوسی، محمد بن حسن (بی‌تا). الغیبة، تحقیق: عبادالله طهرانی و علی ناصح، بی‌جا: مؤسسة المعارف الاسلامیة.
کندی، محمد یوسف (۱۴۰۷). ولاة مصر، بیروت: مؤسسة کتب الثقافیة.
گردیزی، ابوسعید عبدالحی (۱۳۸۴). زین الاخبار، به اهتمام: رحیم رضازاده ملک، تهران: دانشگاه تهران.
مستوفی، حمدالله (۱۳۶۴). تاریخ گزیده، به اهتمام: عبدالحسین نوایی، تهران: امیرکبیر.
مسعودی، علی بن حسین (۱۳۷۰). مروج الذهب و معادن الجوهر، ترجمه: ابوالقاسم پاینده، تهران: علمی و فرهنگی، ج۲.
مسکویه، ابوعلی (۱۳۷۶). تجارب الامم، ترجمه: علی‌نقی منزوی، تهران: توس، ج۵.
مقدسی، ابوعبدالله (۱۳۸۵). احسن التقاسیم فی معرفة الاقالیم، ترجمه: علی‌نقی منزوی، تهران: کومش.
میرخواند، محمد بن خاوندشاه (۱۳۸۰). روضة الصفا، تصحیح: جمشید کیان‌فر، تهران: اساطیر.
نخجوانی، هندوشاه (۱۳57). تجارب السلف، تصحیح: عباس اقبال، تهران: طهوری.
یعقوبی، ابن‌واضح (۱۳۶۶). تاریخ یعقوبی، ترجمه: محمدابراهیم آیتی، تهران: علمی و فرهنگی، ج۲.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار