بازشناسی مصادر احادیث کتاب الغیبة نعمانی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری شیعه شناسی، دانشگاه ادیان و مذاهب

2 استادیار گروه تاریخ تشیع دانشگاه ادیان و مذاهب قم

چکیده

چکیده
بازشناسی مصادر نخستین حدیثی، فواید کتاب‌شناختی، حدیثی، و تاریخی متعددی دارد. توجه به سند نقلِ مصادر نخستین در منابع فهرستی، تکرار سلسله سند منتهی به صاحب کتاب در منابع حدیثی و همخوانی موضوع روایات با عنوان کتاب مؤلف، از روش‌های تشخیص اخذ حدیث از مصادر مکتوب است. مطالعه احادیث کتاب الغیبة نعمانی، که از منابع بسیار مهم و قدیمی شیعه در موضوع مهدویت است، و مقایسه آن با داده‌های فهرستی و حدیثیِ موجود نشان می‌دهد که وی از کتاب‌هایی همچون کتاب سلیم بن‌قیس و الکافی کلینی استفاده کرده است. از مصادر مفقود کتاب الغیبة نعمانی نیز می‌توان به تألیفات عبیدالله بن‌موسی علوی، علی بن‌حسن بن‌فضال، محمد بن‌سنان، محمد بن‌علی صیرفی حسن بن‌محبوب، ابن‌همام اسکافی، ابن‌ابی‌حمزه بطائنی، حسن بن‌محمد بن‌جمهور، عبدالله بن‌حماد انصاری، عبدالله بن‌جبله، عبدالکریم بن‌عمرو خثعمی، موسی بن‌سعدان اشاره کرد. در این پژوهش از میان 478 روایت کتاب غیبت نعمانی، مصدر 438 روایت بر اساس برخی شواهد شناسایی شده که از میان آنها، 85 روایت از دو مصدرِ موجود و 353 روایت از 20 مصدرِ مفقود اخذ شده‌اند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Recognition the Reference Sources of Hadith in “Al- Ghayba” by No’mani

نویسندگان [English]

  • Mohammad Marefat 1
  • Mohammad Ghafoorinezhad 2
1 PhD candidate, University of Religions and Denominations, Qom
2 Assistant Professor, Department of Shiism History, University of Religions and Denominations, Qom
چکیده [English]

Recognition of the early sources of hadith has numerous bibliographic, traditional, and historical benefits. Some methodswhich are used to identify the hadiths and are extracted from written sources include: considering the document of original resources of the references, attributing the chain of document to the author of the book in hadith sources, and corresponding the subject of the hadiths with the title of the author's book. Studying the hadiths of “Al- Ghayba” by No’mani, which is one of the most important and oldest Shia sources on Mahdism, and comparing it with the available narrations and referential data reveal that he has drown on some books such as Salim- ibn Qays book and al-Kafi by Koleyni in his work. The sources that have been missed in Nomani's book are: the writings of Obeidullah ibn Musa Alawi, Ali ibn Hassan ibn Fazzal, Mohammad ibn Sanan, Mohammad ibn Ali Seirafi, Hasan ibn Mahboob, Ibn Homam Eskafi, Ibn abi Hamzeh Bataeni, Hassan ibn Mohammad bin Jomhoor, Abdullah ibn Hammad Ansari, Abdullah ibn Jabaleh, Abdulkarim ibn Amro Khas’ami, Musa ibn Sa’dan and others. In this study, from 478 hadiths of No’mani's al-Ghayba, the source of 438 narrations, based on some evidence, was identified, of which 85 were narrated from 2 available sources and 353 hadiths are taken from 20 unavailable resources.

کلیدواژه‌ها [English]

  • No’mani
  • No’mani's al-Ghayba
  • hadiths on Mahdism
  • the early sources of hadith
  • recognition of hadith sources
ابن‌‌ادریس حلی، محمد بن‌‌احمد (1410ق)، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، قم: انتشارات جامعه مدرسین.
‌ابن‌‌بابویه قمی (صدوق)، محمد بن‌‌علی (1395ق)، کمال الدین و تمام النعمة، تهران: انتشارات اسلامیة.
ابن‌‌شهرآشوب، محمد بن‌‌علی (1379)، مناقب آل أبی طالب (ع)، قم: علامه.
ابن‌‌شهرآشوب، محمد بن‌‌علی (1380)، معالم العلماء فی فهرست کتب الشیعة، نجف: المطبعة الحیدریة.‌
ابن‌طاووس، عبدالکریم بن‌‌احمد (بی‌تا)، فرحة الغری فی تعیین قبر أمیر المؤمنین علی بن‌أبی ‌طالب (ع) فی النجف، قم: منشورات الرضی.
ابن‌‌طاووس، علی بن‌‌موسی (1409ق)، إقبال الأعمال، تهران: دار الکتب الاسلامیة.
ابن‌‌عبدالوهاب (بی‌تا)، عیون المعجزات، قم: مکتبة الداوری.
ابن‌‌غضائری، احمد بن‌‌حسین (1364ش/1422ق)، الرجال، قم: دار الحدیث.
ابن‌‌قولویه قمی، جعفر بن‌محمد (1356ق)، کامل الزیارات، نجف: دار المرتضویة.
الامام الرضا (ع)، علی بن‌‌موسی (1402ق)، طبّ الامام الرضا (ع) (الرسالة الذهبیة)، قم: دار الخیام.‌
حلی، حسن بن‌‌یوسف (1411ق)، رجال العلامة الحلّی، نجف: دار الذخائر.
خویی، سید ابوالقاسم (1413ق)، معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرواة، بی‌جا: بی‌نا.
شبیری زنجانی، محمدجواد (1380ش)، «منبع‌شناسی: نعمانی و مصادر الغیبة-1»، انتظار موعود، ش2، ص246-259.
شوشتری، محمدتقی (1410ق)، قاموس الرجال، قم: انتشارات جامعه مدرسین.
طوسی، محمد بن‌‌الحسن (1373ش)، الرجال، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
طوسی، محمد بن‌‌الحسن (1390)، الاستبصار فیما اختلف من الأخبار، تهران: دار الکتب الاسلامیة.‌
طوسی، محمد بن‌‌الحسن (1407ق)، تهذیب الأحکام، تهران: دار الکتب الاسلامیة.
طوسی، محمد بن‌‌الحسن (1420ق)، الفهرست، قم: مکتبة المحقق الطباطبایی.
عده‌ای از علما (1381ش/1423ق)، الأصول الستة عشر، قم: دارالحدیث.
قلیچ، رسول (1390ش)، بررسی دیدگاه عالمان شیعه درباره کتاب سلیم بن‌قیس با تأکید بر نقد دیدگاه‌های معاصر، پایان‌نامه کارشناسی ارشد رشته مطالعات تاریخ تشیع، استاد راهنما: مهدی مهریزی، استاد مشاور: مهدی فرمانیان، قم: دانشگاه ادیان و مذاهب.
کشّی، محمد بن‌‌عمر (1409ق)، اختیار معرفة الرجال، مشهد: انتشارات دانشگاه مشهد.
کلینی، محمد بن‌‌یعقوب (1407ق)، الکافی، تهران: دار الکتب الاسلامیة.
مجلسی، محمد باقر (1403ق)، بحار الأنوار، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
مدرسی طباطبایی، سید حسین (1386ش)، میراث مکتوب شیعه از سه قرن نخستین هجری، قم: انتشارات مورخ.
نجاشی، احمد بن‌‌علی (بی‌تا)، الرجال، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
نعمانی، محمد بن‌‌ابراهیم (1397ق)، الغیبة، مصحح: علی‌اکبر غفاری، تهران: صدوق.
الهلالی، سلیم بن‌‌قیس (1405ق)،‌ کتاب سلیم بن‌‌قیس، قم: الهادی.‌