بررسی تاریخی مرجعیت فقهی ائمه (ع) و نقش آنها در حفظ سنت پیامبر (ص)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه تاریخ، موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)

چکیده

چکیده
چکیده
پژوهش حاضر به بررسی تاریخی مرجعیت علمی ائمه (ع) با تأکید بر نقش آنها در حفظ سنت پیامبر (ص) می‌پردازد. مسئله این پژوهش آن است که: چگونه و با چه شیوه‌ای ائمه (ع)، مرجعیت فقهی خود را نه‌تنها برای شیعیان بلکه برای مسلمانان به اثبات رساندند؟ پاسخ اجمالی به این پرسش آن است که با وجود حاکمیت فشار و اختناق در بیشتر مقاطع تاریخی عصر حضور، ائمه (ع) اقدامات و کوشش‌های بسیاری برای انجام‌دادن چنین رسالت بزرگی به کار بستند که در این میان دو اقدام مهم آنان، یعنی احیای کتاب خدا و سنت پیامبر اکرم (ص) و تبیین و تفسیر احکام و پاسخ به پرسش‌های فقهی، مهم و در خور توجه بیشتر است.
 


چکیده
پژوهش حاضر, به بررسی تاریخیِ مرجعیت علمیِ ائمهبا رویکرد نقش و مرجعیت فقهیِ ائمه اطهار می‌پردازد. مسئلة این پژوهش آن است که چگونه و با چه شیوه‌ای ائمه، مرجعیت فقهی خود را نه تنها برای شیعیان بلکه برای مسلمانان به اثبات رساندند؟ پاسخ اجمالی به این پرسش، آن است که با وجود حاکمیت فشار و اختناق در بیشتر مقاطع تاریخیِ عصر حضور، ائمه, اقدامات و کوشش‌های بسیاری را برای انجام چنین رسالت بزرگی به کار بستند که در این میان دو اقدام مهم آنان، یعنی احیای کتاب خدا و سنت پیامبر اکرم و تبیین و تفسیر احکام و پاسخ‌ به پرسش‌های فقهی، حائز اهمیت و توجه بیشتر است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Historical Investigation on the Role and Jurisprudential Authority of the Imams

نویسنده [English]

  • Mohsen Ranjbar
استادیار گروه تاریخ، موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)
چکیده [English]

The current study seeks to investigate the historical scholarly authority of the Imams particularly their jurisprudential authority. This article answers to the question that how the Imams proved their scholarly authority not only for the Shi'as but also for all Muslims. The short answer to this question would be; in spite of the governments' pressure during the time of presence of Imams, they did well work to perform this duty. Two of their most important measures are reviving God`s book and prophet`s tradition and the interpretation of the principles and also answering the jurisprudential questions.

کلیدواژه‌ها [English]

  • scholarly authority of Imams
  • the role and authority of jurisprudential authority
  • the time of presence of Imams
  • Imamiyeh
قرآن کریم.
نهج البلاغة.
آبی، منصور بن حسین (1424). نثر الدرّ فی المحاضرات، تحقیق: خالد عبدالغنی محفوظ، بیروت: دار الکتب العلمیة.
ابن ابراهیم کوفی، فرات (1410). تفسیر فرات الکوفی، تحقیق: محمد کاظم، تهران: مؤسسة الطبع والنشر التابعة لوزارة الثقافة والارشاد الاسلامی، الطبعة الاولی.
ابن ابی ‌الحدید، عبدالحمید بن هبةاللّه (1378). شرح نهج البلاغة، تحقیق: محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: دار احیاء الکتب العربیة.
ابن ابی ‌الدنیا، عبداللّه بن احمد (1369). مقتل الامام امیرالمؤمنینعلی بن ابی ‌طالب (ع)، تهران: وزارة الثقافة والارشاد الاسلامی.
ابن ابی‌ شیبه کوفی، عبداللّه بن محمد (1409). المصنّف فی الاحادیث والآثار، تحقیق: سعید اللحام، بیروت: دار الفکر، الطبعة الاولی.
ابن اعثم، احمد (1411). کتاب الفتوح، تحقیق: علی شیری، بیروت: دار الاضواء.
ابن انس، مالک (1406). کتاب الموطأ، تصحیح، تخریج و تعلیق: محمد فؤاد عبدالباقی، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
ابن بابویه قمی (صدوق)، محمد بن علی (1361). معانی الاخبار، تصحیح و تعلیق: علی‌اکبر غفاری، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
ابن بابویه قمی (صدوق)، محمد بن علی (1362). الخصال، تصحیح: علی‌اکبر غفاری، قم: منشورات جماعة المدرسین.
ابن بابویه قمی (صدوق)، محمد بن علی (1385). علل الشرائع، تحقیق: سید محمدصادق بحرالعلوم، نجف: منشورات المکتبة الحیدریة.
ابن بابویه قمی (صدوق)، محمد بن علی (1404 الف). عیون أخبار الرضا (ع)، تحقیق: شیخ حسین اعلمی،‌ بیروت: مؤسسة الاعلمی للمطبوعات.
ابن بابویه قمی (صدوق)، محمد بن علی (1404 ب). من لایحضره الفقیه، تصحیح و تعلیق: علی‌اکبر غفاری، قم: منشورات جماعة المدرسین، الطبعة الثانیة.
ابن بکار، زبیر (1374). الاخبار الموفقیات، تحقیق: سامی مکی العانی، قم: منشورات الشریف الرضی.
ابن جوزی، عبدالرحمان بن علی (1412). المنتظم فی تاریخ الامم والملوک، تحقیق: محمد عبدالقادر عطا و مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت: دار الکتب العلمیة، الطبعة الاولی.
ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی (1404). تهذیب التهذیب، بیروت: دار الفکر، الطبعة الاولی.
ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی (1415). الاصابة فی تمییز الصحابة، بیروت: دار الکتب العلمیة، الطبعة الاولی.
ابن حنبل، احمد (بی‌تا). المسند، بیروت: دار صادر.
ابن خزاز قمی، علی بن محمد (1401). کفایة الاثر، قم: انتشارات بیدار.
ابن سعد، محمد (1405). ترجمة الامام الحسین (ع) و مقتله، تحقیق: سید عبدالعزیز طباطبایی، قم: مؤسسة اهل البیت لاحیاء التراث.
ابن سعد، محمد (1418). الطبقات الکبری، تحقیق: عبدالقادر عطا، بیروت: دار الکتب العلمیة.
ابن سلیمان کوفی، محمد (1412). مناقب الامام أمیرالمؤمنین علی ‌بن أبی ‌طالب (ع)، قم: مجمع إحیاء الثقافة الاسلامیة.
ابن شبه نمیری بصری، ابوزید عمر (1386). تاریخ المدینة المنورة، تحقیق: فهیم محمد شلتوت، بیروت: دار الفکر.
ابن شعبه حرّانی، حسن بن علی (1363). تحف العقول عن آل الرسول (ص)، تصحیح و تعلیق: علی‌اکبر غفاری، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
ابن عبدالبر قرطبی، یوسف بن عبداللّه (1415). الاستیعاب فی معرفة الاصحاب، تحقیق: شیخ عادل احمد عبدالموجود و شیخ علی محمد معوض، بیروت: دار الکتب العلمیة، الطبعة الاولی.
ابن عِبْری، غریغوریوس ملطی (1992). تاریخ مختصر الدول، تحقیق: آنطوان صالحانی الیسوعی، بیروت: دار الشرق، الطبعة الثالثة.
ابن عساکر دمشقی، علی بن حسن (1415). تاریخ مدینة دمشق، تحقیق: علی شیری، بیروت: دار الفکر.
ابن قولویه قمی، جعفر بن محمد (1417). کامل الزیارات، تحقیق: جواد قیومی، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
ابن منظور، محمد بن مکرم (1363). لسان العرب، قم: نشر أدب الحوزة.
ابن واضح یعقوبی،احمد بن ابی ‌یعقوب (بی‌تا). تاریخ الیعقوبی، بیروت: دار صادر.
ابوریه، محمود (بی‌تا). أضواء ٌعلی السنة المحمدیة، بی‌جا: نشر البطحاء، چاپ پنجم.
ابونعیم اصفهانی، احمد بن عبداللّه (1412). حلیة الاولیاء و طبقات الاصفیاء، قاهره: مطبعة السعادة.
احمدی میانجی، علی (1419). مکاتیب الرسول (ص)، قم: مؤسسة دار الحدیث الثقافیة.
اربلی، علی بن عیسی (1426). کشف الغُمّة فی معرفة الائمة (ع)،‌ تحقیق: علی الفاضلی، بی‌جا: مرکز الطباعة والنشر للمجمع العالمی لاهل البیت (ع).
اشعری قمی، احمد بن محمد (1408). کتاب النوادر، تحقیق و نشر: مدرسة الامام المهدی (ع)، قم: مدرسة الامام المهدی، چاپ اول.
امینی نجفی، عبدالحسین احمد (1416). الغدیر فی الکتاب والسنة والادب، قم: مرکز الغدیر للدراسات الاسلامیة.
بخاری، محمد بن اسماعیل (بی‌تا). التاریخ الکبیر، دیار بکر: المکتبة الاسلامیة.
برقی، احمد بن محمد (1370). المحاسن، تصحیح و تعلیق: سید جلال‌الدین حسینی، تهران: دار الکتب الاسلامیة.
بلاذری، احمد بن یحیی (1417). انساب الاشراف، تحقیق: سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت: دار الفکر، الطبعة الاولی.
پاکتچی، احمد (1391). «امام صادق (ع) و تدوین مذهب جعفری: تدوین فقه جعفری»، چاپ‌شده در: مبانی و روش اندیشه علمی امام صادق (ع)، به کوشش: احمد پاکتچی، تهران: دانشگاه امام صادق (ع).
تمیمی مغربی، نعمان بن محمد (بی‌تا الف). شرح الاخبار فی فضائل الائمة الاطهار (ع)، تحقیق: سید محمد حسینی جلالی،‌ قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
تمیمی مغربی، نعمان بن محمد (بی‌تا ب). دعائم الاسلام و ذکر الحلال والحرام والقضایا والاحکام عن اهل بیت رسول اللّه (ص)، تحقیق: آصف بن علی اصغر فیضی، قاهره: دار المعارف، الطبعة الثانیة.
ثقفی کوفی، ابراهیم بن محمد (بی‌تا). الغارات، تحقیق: سید جلال‌الدین محدث ارموی، تهران: انتشارات انجمن آثار ملی.
جعفریان، رسول (1368). مقدمه‌ای بر تاریخ تدوین حدیث، قم: نشر فؤاد.
حسینی جلالی، سید محمدرضا (1388). تدوین السنة الشریفة، قم: بوستان کتاب.
حلی، حسن بن سلیمان (1370). مختصر بصائر الدرجات، نجف: المکتبة الحیدریة.
خطیب بغدادی، احمد بن علی (1417). تاریخ بغداد او مدینة السلام، تحقیق: مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت: دار الکتب العلمیة.
خوارزمی، موفق بن احمد (1418). مقتل الحسین (ع)، تحقیق: محمد سماوی، قم: دار انوار الهُدی.
دینوری، احمد بن داود (1960). الاخبار الطوال، تحقیق: عبدالمنعم عامر، قاهره: دار احیاء الکتب العربیة، الطبعة الاولی.
ذهبی، محمد بن احمد (1413). سیر أعلام النبلاء، تحقیق: جمعی از محققان، بیروت: مؤسسة الرسالة، الطبعة التاسعة.
رازی جصاص، احمد بن علی (1405). الفصول فی الاصول، دراسة و تحقیق: عجیل جاسم النشمی، بی‌جا: بی‌نا.
زمخشری، محمود بن عمر (1417). الفائق فی غریب الحدیث، بیروت: دار الکتب العلمیة، الطبعة الاولی.
سبط ابن جوزی، یوسف بن حسام الدین (1426). تذکرة الخواص من الامة بذکر خصائص الائمة (ع) تحقیق: حسین تقی‌زاده، بی‌جا: مرکز الطباعة والنشر للمجمع العالمی لاهل البیت (ع)، الطبعة الاولی.
شهرستانی، سید علی (1420). منع تدوین الحدیث، قم: مرکز الابحاث العقائدیة، الطبعة الاولی.
شهرستانی، محمد بن عبدالکریم (بی‌تا). الملل والنحل، تحقیق: محمد سید گیلانی، بیروت: دار المعرفة.
صفار قمی، محمد بن حسن (1390). بصائر الدرجات فی علوم آل محمد (ص)، ترجمه، تصحیح و تعلیق: علی‌رضا زکی‌زاده رنانی، قم: وثوق، چاپ چهارم.
صنعانی، عبدالرزاق بن همام (بی‌تا الف). الامالی فی آثار الصحابة، تحقیق و تعلیق: مجدی السید ابراهیم، قاهره: مکتبة القاهرة.
صنعانی، عبدالرزاق بن همام (بی‌تا ب). المصنف، تحقیق و تخریج و تعلیق: حبیب الرحمن الاعظمی، بی‌جا: منشورات مجلس العلمی.
طبرسی، فضل بن حسن (1417). إعلام الوری بأعلام الهدی، تحقیق: مؤسسة آل البیت (ع) لاحیاء التراث، قم: مؤسسة آل البیت (ع) لاحیاء التراث.
طبری، محمد بن جریر (1387). تاریخ الامم والملوک، تحقیق: محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: دار التراث.
طوسی، محمد بن حسن (1365). تهذیب الاحکام، تحقیق و تعلیق: سید حسن موسوی خرسان، تهران: دار الکتب الاسلامیة، چاپ چهارم.
طوسی، محمد بن حسن (1382). اختیارمعرفةالرجال المعروف بـ «رجال الکشی»، تحقیق: محمدتقی فاضل میبدی و ابوالفضل موسویان، تهران: مؤسسة الطباعة والنشر لوزارة الثقافة والارشاد الاسلامی، الطبعة الاولی.
طوسی، محمد بن حسن (1407). الخلاف، تحقیق: سید علی خراسانی، سید جواد شهرستانی و مهدی طه نجف، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
طوسی، محمد بن حسن (1411 الف). الغیبة، تحقیق: عبداللّه تهرانی و علی احمد ناصح، قم: مؤسسة المعارف الاسلامیة، الطبعة الاولی.
طوسی، محمد بن حسن (1411 ب). مصباح المتهجد، بیروت: مؤسسة فقه الشیعة، الطبعة الاولی.
عبود، عبدالغنی (1371). فی التربیة الاسلامیة، قاهره: دار الفکر العربی.
عطاردی، عزیزاللّه (1379). مسند الامام السجاد (ع)، تهران: عطارد، چاپ اول.
عیاشی، محمد بن مسعود (بی‌تا). تفسیر العیاشی، تصحیح، تحقیق و تعلیق: سید هاشم رسولی محلاتی، تهران: مکتبة العلمیة الاسلامیة.
کلینی، محمد بن یعقوب (1363). الکافی، تحقیق: علی‌اکبر غفاری، تهران: دار الکتب الاسلامیة.
متقی هندی، علی (1409).‌ کنز العمال فی سنن الاقوال والافعال، تصحیح: بکری حیانی و صفوة الصفا، بیروت: مؤسسة الرسالة.
مجلسی، محمد باقر (1403). بحار الانوار، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
مزّی، یوسف (1406). تهذیب الکمال فی أسماء الرجال، تحقیق: بشار عواد معروف، بیروت: مؤسسة الرسالة.
مفید، محمد بن محمد (1413). الارشاد فی معرفة حجج اللّه علی العباد، تحقیق: مؤسسة آل ‌البیت (ع) لاحیاء التراث، قم: المؤتمر العالمی ‌لألفیة الشیخ المفید، الطبعة الاولی.
منسوب به مفید (1414). الاختصاص، تصحیح: علی‌اکبر غفاری و سید محمود زرندی، بیروت: دار المفید.
مهدوی‌راد، محمدعلی (1377 الف). «تدوین حدیث (6): منع تدوین حدیث؛ رازها و رمزها»، در: علوم حدیث، ش8، ص7-39.
مهدوی‌راد، محمدعلی (1377 ب). «تدوین حدیث (7): منع تدوین حدیث؛ پیامدها و بازتاب‌ها»، در: علوم حدیث، ش9، ص9-28.
مؤدّب، سید رضا (1384). تاریخ حدیث، قم: مرکز جهانی علوم اسلامی.
نجاشی، احمد بن علی (1429). فهرست اسماء مصنفی الشیعة المشتهر بـ «رجال النجاشی»، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
هلالی، سلیم ابن قیس (1405). کتاب سلیم بن قیس الهلالی، تحقیق: محمدباقر انصاری زنجانی، قم: هادی، چاپ اول.