روایات عاشورایی مقتل شیخ صدوق در میزان نقد

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

عضو هیإت علمی دانشگاه حضرت معصومه سلام الله علیها قم

چکیده

چکیده
مقتل الحسین موجود در کتاب الأمالی شیخ صدوق از جمله مقاتل برجای‌مانده و قدیمی شیعی است که در حدود قرن چهارم نگاشته شده است. برخی روایات موجود در این کتاب از جمله روایاتی است که دستاویز کتب غالیانه‌ای شد که در قرن دهم به بعد رواج پیدا کرد و بر افکار شیعه در سده‌های پس از خود تأثیر شگرفی گذاشت. شیخ صدوق پنج روایت مفصّل را در پنج مجلس نقل کرده که البته در قالب یک مقتل جامع نمی‌گنجد. علی‌رغم اینکه گزارش شیخ‌ صدوق بر اساس حدیث سامان یافته، اما لحن روایات وی مانند لحن ابن‌اعثم کوفی، لحنی است که در «زبان حال» استفاده می‌شود. علاوه بر لحن، روایت شیخ ‌صدوق نیز به گزارش ابن‌اعثم شباهت نزدیکی دارد، به طوری که چنین برداشت می‌شود که هر دو گزارش برآمده از قصه‌های قصه‌خوانانی است که در عراق شهره بوده‌اند که به‌تدریج به شکل روایت در روایتگری راویان قرار گرفت و در نتیجه به شیخ‌ صدوق رسید. روایات او درباره امام حسین (ع) و روز عاشورا ضمن اینکه آشفتگی‌های متنی دارد، بعضاً با وقایع مسلم تاریخی ناسازگار بوده و گاه شأن امام معصوم خدشه‌دار شده است. این بررسی می‌کوشد به برخی از این هجمه‌های تحریفی اشاره کند و مطالب تاریخی و روایی آن را بکاود.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A Study and Critique of the Narrations of Ashura in Shaykh Saduq’s Book

نویسنده [English]

  • mohsen rafat
دانشگاه حضرت معصومه سلام الله علیها قم
چکیده [English]

The chapter of Imam al-Husayn’s martyrdom epic in Shaykh Saduq’s book entitled al-Amāli is one of the old Shiite sources in this regard, remaining from fourth century. Some narrations of this book were misused by Gholāt and spread from tenth century onwards having tremendous influence of Shi'a thoughts in next centuries. Shaykh Saduq has narrated five detailed narrations in five sessions which do not fit into a comprehensive chapter. Despite the fact that Shaykh Saduq's report is based on hadiths, the tone and tense of his narrations, like Ibn Aʻtham Kufi’s, is present tense. In addition, Shaykh Saduq's narrations are also very similar to Ibn Aʻtham’s account to the extent that both reports are presumed to be derived from storytellers 'legends known in Iraq, which gradually became parts of transferors’ narrations, thereby reaching Shaykh Saduq. His narrations about Imam Husayn and the day of Ashura in addition to textual disturbances are sometimes incompatible with certain historical events, and the status of the infallible Imams. This paper seeks to point out some of these false allegations and investigate their historical and narrative content.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Key words: al-Amali
  • Shaykh Saduq
  • Martyrdom of Imam Husayn
  • Ashura accounts

مراجع

قرآن کریم.
ابن ‌أبی ‌الحدید، عزالدّین ‌بن ‌هبةاللّه (1378). شرح نهج البلاغة، تحقیق: محمّد ابوالفضل ابراهیم، مصر: دار احیاء الکتب العربیة.
ابن ‌اثیر، عزالدین أبوالحسن (1385). الکامل فی التاریخ، بیروت: دار صادر.
ابن‌ أعثم ‌کوفی، احمد بن ‌علی (1374). ترجمه الفتوح، ترجمه: محمد بن احمد مستوفی هروی، تصحیح: غلام‌رضا محمد مجد طباطبایی، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
ابن‌ أعثم ‌کوفی، احمد بن ‌علی (1411). الفتوح، تحقیق: علی شیری، بیروت: دار الأضواء.
‌ابن‌ حجر عسقلانی، أحمد بن‌ علی (1390). لسان المیزان، بیروت: مؤسسة الأعلمی.
‌ابن‌ حجر عسقلانی، أحمد بن‌ علی (1404). تهذیب ‌التهذیب، بیروت: دار الفکر.
‌ابن‌ حجر عسقلانی، أحمد بن‌ علی (1415 الف). الاصابة، تحقیق: عادل أحمد عبدالموجود، علی محمد معوض، بیروت: دار الکتب العلمیة.
‌ابن‌ حجر عسقلانی، أحمد بن‌ علی (1415 ب). تقریب ‌التهذیب، تحقیق: مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت: دار الکتب العلمیة.
ابن ‌حیون مغربی، نعمان ‌بن ‌محمد (1385). دعائم الاسلام، تحقیق: آصف فیضی، قم: مؤسسة آل البیت (ع).
ابن ‌حیون مغربی، نعمان ‌بن ‌محمد (1409). شرح الأخبار، تحقیق: محمدحسین حسینی جلالی، قم: جامعه مدرسین.
ابن ‌خلدون، عبدالرحمن ‌بن ‌محمد (1408). تاریخ ابن ‌خلدون (دیوان المبتدأ والخبر فی تاریخ العرب والبربر و من عاصرهم من ذوی الشأن الأکبر)، تحقیق: خلیل شحادة، بیروت: دار الفکر.
‌ابن ‌داود حلی، حسن ‌بن ‌علی (1342). الرجال (رجال ابن‌داود)، تهران: دانشگاه تهران.
ابن ‌سعد، محمد (1414). الطبقات الکبری، تحقیق: محمد بن صامل السلمی، الطائف: مکتبة الصدیق.
ابن ‌سعد، محمد (بی‌تا). ترجمة الامام ‌الحسین (ع) من طبقات ابن‌ سعد، تحقیق: عبدالعزیز الطباطبائی، بی‌جا: الهدف.
ابن ‌شهرآشوب، محمد بن علی ‌(1379). مناقب آل ابی‌طالب (ع)، قم: علامه.
ابن‌ طاووس، علی ‌بن‌ موسی (1348). اللهوف علی قتلی الطفوف، ترجمه: احمد فهری زنجانی، تهران: جهان.
ابن‌ عبدالبر، یوسف ‌بن ‌عبداللّه (1412). الاستیعاب فی معرفة الأصحاب، تحقیق: علی محمد البجاوی، بیروت: دار الجیل.
ابن ‌عدی، أبو أحمد عبداللّه (1409). الکامل، تحقیق: یحیی مختار غزاوی، بیروت: دار الفکر.
ابن‌ عساکر، علی‌ بن‌ حسن (1415). تاریخ مدینة دمشق، علی شیری، بیروت: دار الفکر.
ابن‌ قولویه، جعفر بن ‌محمد (1356). کامل الزیارات، تحقیق: عبدالحسین امینی، النجف: دار المرتضویة.
ابن‌ کثیر، أبوالفداء إسماعیل (1422). البدایة والنهایة، بیروت: دار المعرفة.
ابن‌ نما حلی، جعفر بن‌ محمد (1406). مثیر الأحزان، تحقیق: مدرسة الامام‌ المهدی (عج)‌، قم: مدرسة الامام ‌المهدی (عج)‌.
ابن‌ نما حلی، جعفر بن‌ محمد (1416). ذوب النضار فی شرح الثار، تحقیق: فارس حسون کریم، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
ابومخنف‌ کوفی، لوط‌ بن ‌یحیی (1417). وقعة الطفّ، تحقیق: محمدهادی یوسفی‌ غروی، قم: جامعه مدرسین.
اسفندیاری، محمد (1387). کتاب‌شناسی عاشورا و امام حسین (ع)، قم: صحیفه خرد.
اصفهانی، علی‌ بن ‌الحسین (بی‌تا). مقاتل الطالبیین، تحقیق: سید احمد صقر، بیروت: دار المعرفة.
بحرانی، سید هاشم‌ بن ‌سلیمان (1413). مدینة معاجز الأئمة الاثنی عشر، قم: مؤسسة المعارف الاسلامیة.
برقی، احمد بن محمد (1342). رجال البرقی، تحقیق: محمد بن حسن طوسی، حسن مصطفوی، تهران: دانشگاه تهران.
بلاذری، أحمد بن ‌یحیی (1397). أنساب الأشراف، تحقیق: محمد باقر المحمودی، بیروت: دار التعارف.
جزائری، نعمة‌اللّه ‌بن ‌عبداللّه (1427). ریاض الأبرار فی مناقب الأئمة الأطهار، بیروت: مؤسسة التاریخ العربی.
حسینی، سید عبداللّه (1386). معرفی و نقد منابع عاشورا، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
حلبی، تقی ‌بن ‌نجم (1404). تقریب المعارف، تحقیق: فارس تبریزیان (الحسون)، قم: الهادی.
حلی، حسن ‌بن ‌یوسف (1411). رجال العلامة الحلی، تحقیق: محمدصادق بحرالعلوم، النجف: دار الذخائر.
حلی، حسن ‌بن ‌یوسف (1982). نهج الحقّ و کشف الصدق، بیروت: دار الکتاب اللبنانی.
خطیب بغدادی، احمد بن ‌علی (1417). تاریخ بغداد، بیروت: دار الکتب العلمیة.
خویی، سید ابوالقاسم (1413). معجم رجال الحدیث، بی‌جا: بی‌نا.
دینوری، ‌احمد بن ‌داود (1368). الأخبار الطّوال، تحقیق: عبدالمنعم عامر مراجعه جمال الدین شیال، قم: الرضی.
دینوری، عبداللّه بن ‌قتیبة (1992). المعارف، تحقیق: ثروت عکاشة، قاهرة: الهیئة المصریة العامة للکتاب.
ذهبی، شمس‌الدین‌ محمد (1382). میزان الاعتدال فی نقد الرجال، تحقیق: علی محمد البجاوی، بیروت: دار المعرفة.
ذهبی، شمس‌الدین‌ محمد (1410). تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر والأعلام، تحقیق: عبدالسّلام قدمری، بیروت: دار الکتاب العربی.
ذهبی، شمس‌الدین‌ محمد (1413). سیر اعلام النبلاء، تحقیق: شعیب الأرنؤوط، بیروت: مؤسسة الرسالة.
رازی، ابن مسکویه (1379). تجارب الأمم، تحقیق: ابوالقاسم امامی، تهران: سروش.
رازی، عبدالرحمن ‌بن‌ أبی‌ حاتم (1371). الجرح والتعدیل، مطبعة مجلس دائرة المعارف العثمانیة بحیدر آباد الدکن الهند، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
رحمان ‌ستایش، محمدکاظم؛ رفعت، محسن (1389). «روایات عاشورایی الفتوح ابن‌ أعثم ‌کوفی در میزان نقد و بررسی»، در:  حدیث‌پژوهی، ش3، ص79-116.
شوشتری، محمدتقی (1419). قاموس الرجال، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
صحتی سردرودی، محمد (1385). عاشوراپژوهی با رویکردی به تحریف‌شناسی تاریخ امام‌حسین (ع)، قم: خادم الرضا.
صدوق، محمد بن علی (1362). الخصال، تحقیق: علی‌اکبر غفاری، قم: جامعه مدرسین.
صدوق، محمد بن علی (1376). الأمالی، تهران: کتابچی.
صدوق، محمد بن علی (1378). عیون ‌أخبار الرضا (ع)، تحقیق: مهدی لاجوردی، تهران: جهان.
صدوق، محمد بن علی (1395). کمال ‌الدین و تمام ‌النعمة، تحقیق: علی‌اکبر غفاری، تهران: اسلامیة.
صدوق، محمد بن علی (1398). التوحید، تحقیق: هاشم حسینی، قم: جامعه مدرسین.
صدوق، محمد بن علی (1403). معانی الأخبار، تحقیق: علی‌اکبر غفاری، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
صدوق، محمد بن علی (1413). من لا یحضره الفقیه، تحقیق: علی‌اکبر غفاری، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
طبرانی، سلیمان بن احمد (بی‌تا). المعجم الکبیر، تحقیق: حمدی عبدالمجید السلفی، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
طبرسی، احمد بن ‌علی (1403). الاحتجاج علی أهل اللجاج، تحقیق: محمدباقر خرسان، مشهد: نشر مرتضی.
طبرسی، فضل‌ بن‌ حسن (1390). إعلام الوری بأعلام الهدی، تهران: اسلامیة.
طبری آملی، محمد بن جریر (1413). دلائل الامامة، تحقیق: قسم الدراسات الاسلامیة مؤسسة البعثة، قم: مطبعة البعثة.
طبری، ‌حسن ‌بن ‌علی (1383). کامل بهایی، تحقیق: اکبر صفدری قزوینی، تهران: مرتضوی.
طبری، محمد بن ‌جریر (1387). تاریخ الطبری (تاریخ الأمم والملوک)، تحقیق: محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: دار التراث.
طقطقی، محمد بن ‌علی (1418). الفخری فی الآداب السلطانیة والدول الاسلامیة، تحقیق: عبدالقادر محمد مایو، بیروت: دار القلم العربی.
طوسی، محمد بن ‌حسن (1373). رجال الطوسی، جواد قیومی اصفهانی، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
طوسی، محمد بن‌ حسن (1411). مصباح المتهجّد و سلاح المتعبّد، بیروت: مؤسسة فقه الشیعة.
طوسی، محمد بن‌ حسن (1420). فهرست کتب الشیعة و أصولهم و أسماء المصنّفین و أصحاب الأصول (الفهرست للطوسی)، تحقیق: عبدالعزیز الطباطبائی، قم: مکتبة المحقق الطباطبائی.
عجمی، سبط (1407). الکشف الحثیث، تحقیق: صبحی السامرائی، بیروت: مکتبة النهضة العربیة.
عقیلی، محمد بن‌ عمرو (1418). ضعفاء العقیلی، بیروت: دار الکتب العلمیة، تحقیق: عبدالمعطی أمین قلعجی.
فتال نیشابوری، محمد بن ‌احمد (1375). روضة الواعظین و بصیرة المتعظین، قم: رضی.
کاشفی سبزواری، ملاحسین (بی‌تا). روضة الشهداء، تصحیح: ابوالحسن شعرانی، تهران: اسلامیه.
کلینی، محمد بن‌ یعقوب (1388). الکافی، تحقیق: علی اکبر الغفاری، تهران: دار الکتب الاسلامیة.
مجلسی، محمد باقر (1403). بحار الأنوار الجامعة لعلوم الأئمة الأطهار، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
مزی، ‌یوسف بن عبدالرحمن (1406). تهذیب الکمال فی أسماء الرجال، تحقیق: بشار عواد معروف، بیروت: مؤسسة الرسالة.
مسعودی، ‌علی ‌بن ‌حسین (1409). مروج الذهب و معادن الجوهر، تحقیق: اسعد داغر، قم: دار الهجرة.
مفید، محمد بن ‌محمد (1413). الارشاد، تحقیق: مؤسسة آل ‌البیت (ع)، قم: کنگرۀ شیخ مفید.
مقریزی، أحمد بن ‌علی (1420). إمتاع الأسماع، تحقیق: محمد عبدالحمید النمیسی، بیروت: دار الکتب العلمیة.
نجاشی، احمد بن ‌علی (1365). رجال النجاشی، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
نمازی شاهرودی، علی (1412). مستدرکات علم رجال الحدیث، بی‌جا: بی‌نا.
واقدی، محمد بن‌ عمر (1409). المغازی، تحقیق: مارسدن جونس، بیروت: مؤسسة الأعلمی.
یعقوبی، احمد بن ‌أبی‌ یعقوب (بی‌تا). تاریخ الیعقوبی، بیروت: دار صادر.
 

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار