واکاوی تاریخی تفاوت‌ مواجهه امام هادی (ع) و معتزله با مسئله خلق قرآن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 مدیر دفتر پژوهش و پژوهشگر پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی پژوهشکده تاریخ و سیره اهل بیت (ع)

2 دانش آموخته سطح 3 حوزه علمیه

چکیده

چکیده
نظریه خلق قرآن یا قِدم و حُدوث قرآن، از مباحث کلامی  است که مناقشات فراوانی را میان متکلمان مسلمان ایجاد نمود. معتزله، از مدافعان اصلی نظریه خلق قرآن شناخته شده‌اند. امامان معصوم (ع) نیز با آن نظریه قدم قرآن به مخالفت برخاستند. مقاله پیش رو سعی کرده است به این پرسش اصلی پاسخ دهد که بر اساس مستندات تاریخی، چه تفاوت‌هایی میان مواجهه امام هادی (ع) و معتزله با نظریه خلق قرآن وجود دارد. یافته‌های مقاله، این فرضیه را تأیید می‌کند که به‌رغم پافشاری معتزله در ترویج اندیشه خلق قرآن، امام هادی (ع) آن را جدالی بیهوده دانسته، شیعیان را از ورود به این مباحث به شدت نهی می‌کرد. ایشان برخلاف معتزله از تصریح به واژه مخلوق، برای قرآن کریم خودداری کرده و در بیان عقیده خویش درباره قرآن کریم، به «کلام اللّه» بودن آن، بسنده می‌کرد. موضع امام هادی (ع) سبب شد که ایشان و شیعیانش، از مظان تکفیر و تبعات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی آن مصون بمانند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Historical Analysis of the Difference between Imam Hadi(AS) and Muʿtazila on the Creation of the Qur'an.

نویسندگان [English]

  • mahdi noormohammadi 1
  • Akram Dehghani 2
1 Islamic Sciences and Reacercher Academi
2 Graduated the third Level of Hawza
چکیده [English]

One of the controversial theological debates that created controversy among Muslim theologians is Quran's Theory of Creation or the Qur'an's Occurrence. The proponents of the Quranic People's Theory of the Quran are considered to be creatures and it is against those who regard the Qur'an as unconscious and old. The Mu'tazilites are known as the main defenders of the Qur'anic People's Theology. Since the ancient thought of the Qur'an was raised among the Muslims, the infallible Imams (AS) also declared their position and opposed it.
The present paper, using historical reports and descriptive-analytical method, has tried to answer this question: What are the differences between the Imam Hadi (AS) and the Mu'tazilites with the Qur'anic theology on the basis of historical documentation. The findings of this article confirm this hypothesis that, despite the Mu'tazilite's insistence on promoting the Qur'anic thought, Imam Hadi (AS) considered it a futile battle and He strongly refused the Shiites to enter these debates.
He also refrained from commenting on the word "creature", in contrast to the Mu'tazilites, for the Holy Quran and in expressing his opinion about the Holy Qur'an; it was enough to be "the Word of God." This position of Imam Hadi (AS) caused his and his Shiites to remain immune from atheism suspicion and its consequences, including political, economic and social pressure.

کلیدواژه‌ها [English]

  • : Imam Hadi
  • Creation of the Qur'an
  • Occurrence of the Qur'an

منابع

ابن‌الاثیر، عزالدین ابوالحسن علی (1385). الکامل فی التاریخ، بیروت: دار صادر.
ابن‌شهرآشوب، محمد (1328). متشابه القرآن، بی‌جا: انتشارات بیدار.
ابن‌صباغ مالکی (1422). الفصول المهمه فی معرفه الائمه، تحقیق سامی الغریری، قم: دارالحدیث للطباعه و النشر.
ابوالفرج اصفهانی (1385). مقاتل الطالبیین، نجف: منشورات مکتبه الحیدریه، چاپ دوم.
ابوزهره، محمد (1996). تاریخ المذاهب الاسلامیه، قاهره: دارالفکر العربی.
اوحدی حائری، پروین‌دخت (1385). «اوضاع شیعیان در دوره متوکل عباسی»، فصلنامه شیعه‌شناسی، سال چهارم، شماره 13.
پاکتچی، احمد (1389). «جعد بن‌درهم»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران: مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی، ج 18.
جعفریان، رسول (1390). حیات فکری ـ سیاسی امامان شیعه، تهران: نشر علم.
خضری، احمد (1391). تاریخ خلافت عباسی، تهران: سمت، چاپ هشتم.
خمینی، سیدحسن (1389). فرهنگ جامع فرق اسلامی، تهران: اطلاعات.
ذهبی، شمس‌الدین محمد بن‌احمد (1414). سیر أعلام النبلاء، تحقیق: إشراف و تخریج: شعیب الأرنؤوط و مأمون الصاغرجی، بیروت: مؤسسة الرسالة، الطبعة التاسعة.
ربانی گلپایگانی، علی (1373). «کلام اسلامی در عصر امویان»، مجله کیهان اندیشه، شماره ۵۸، بهمن و اسفند.
رضایی، محمد (1384). «متکلمان مسلمان و مناقشات کلامی پیرامون قرآن»، مجله کلام اسلامی، شماره 53، بهار.
روحی، ابوالفضل؛ گلی، جواد (1389). «بررسی تطبیقی دیدگاه خلق قرآن و بشری بودن قرآن»، مجله معرفت کلامی، سال اول، شماره 4، زمستان.
سبحانی تبریزی، جعفر (1378). فرهنگ عقاید و مذاهب اسلامی، قم: توحید.
سبحانی تبریزی، جعفر (1420). محاضرات فی الاهیات، تلخیص علی ربانی گلپایگانی، قم: موسسه امام صادق (ع).
سجادی، سیدجعفر (1379). فرهنگ اصطلاحات فلسفی ملاصدرا، تهران: نشر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
سجادی، صادق (1373). «احمد بن‌ابی‌دؤاد ایادی»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران: مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی، ج 6، ص 688-700.
صدوق، محمد بن‌علی (1362). ألامالی، بی‌جا: انتشارات کتابخانه اسلامیه.
صدوق، محمد بن‌علی (بی‌تا) التوحید، قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
طبری، محمد بن‌جریر (بی‌تا). تاریخ الطبری، بیروت: موسسه الاعلمی للمطبوعات.
عابدی، احمد (بی‌تا). توحید و شرک در نگاه شیعه و وهابیت، تهران: مشعر.
عباسی، مهرداد (1390). «خلق قرآن»، دانشنامه جهان اسلام، زیر نظر غلامعلی حداد عادل، تهران: بیناد دایره المعارف اسلامی.
عسقلانی، احمد بن‌علی بن‌حجر (1404). تهذیب التهذیب، بیروت: دار الفکر للطباعة والنشر والتوزیع.
عطاردی، عزیزاللّه (1410). مسند الامام الهادی (ع)، مشهد: کنگره بین المللی امام رضا (ع).
فتال نیشابوری، محمد بن‌حسن (بی‌تا). روضه الواعظین، قم: انتشارات رضی.
فیرحی، داود (1387). روش شناسی دانش سیاسی در تمدن اسلامی، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
کریمی قهی، منصوره (1384). «منازعات مذهبی در بغداد»، فصلنامه تاریخ اسلام، سال ششم، شماره 21.
کندی، محمدیوسف (1407). ولاه مصر، بیروت: مکتبه الثقافیه.
گذشته، ناصر (1383). «بِشر مَرّیسی»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران: مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی، ج 12، ص 184-188.
مشکور، محمدجواد (1372). فرهنگ فرق اسلامی، مشهد: بنیاد پژوهش‌های آستان قدس رضوی، چاپ دوم.
مطهری، مرتضی (بی‌تا) آشنایی با علوم اسلامی، تهران: صدرا.
معتزلی، قاضی عبدالجبار (بی‌تا الف). شرح الاصول الخمسه، تعلیق: ابی‌هاشم احمد بن‌حسین، بیروت: داراحیاء التراث العربی.
معتزلی، قاضی عبدالجبار (بی‌تا ب). المغنی فی ابواب التوحید و العدل، تصحیح: محمود محمد قاسم و ابراهیم بیومی مدکور، به اهتمام: طه حسین، بی‌جا: بی‌نا.
مفید، محمد بن‌محمد (بی‌تا) الارشاد، قم: مکتبه بصیرتی.