ناهم‌خوانی معنادار بین روایات منقول از امام هادی (ع) در تصحیح‌های مختلف کتاب الهدایة الکبری؛ تحلیل و تبیین علل و پی‌آمدها

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشگاه ادیان

چکیده

چکیده
با مقایسه روایات منقول از امام هادی علیه‌السلام، در تصحیح‌های مختلف کتاب الهدایة الکبری، تفاوت‌های فراوان و آشکاری بین آنها مشاهده می‌شود. این اختلاف‌ها به حدی است که نمی‌توان آن را از اشتباهات ناخواسته در روند چاپ یا اختلاف نسخ خطی یا تفاوت در روش کار مصححان به شمار آورد یا حتی آن را ناشی از ویژگی کتاب‌هایی چون الهدایة الکبری دانست. قرائن نشان می‌دهد که این ناهم‌خوانی‌ها، برخاسته از نگاهی مصلحت‌اندیش و غیرروش‌مند در تصحیح این کتاب بوده است. می‌توان انگیزه‌هایی چون ابهام‌زدایی از متن، اظهار ارادت و قدسی کردن مباحث مربوط به ائمه علیهم‌السلام و مقهور و منکوب نشان دادن دشمنان ایشان و نیز ملاحظات اعتقادی را از عواملی دانست که بر اساس آن، برخی مصححان یا ناشران به خود اجازه داده‌اند، این متن کهن را دست‌کاری کرده، به دل‌خواه خود آن را تغییر دهند. معرفی امین‌ترین تصحیح از بین این چاپ‌ها و بررسی برخی پی‌آمدهای دست‌اندازی به میراث گذشتگان در این نوشتار خواهد آمد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Significant Discrepancies of Imam Hadi's Narrated Traditions in Various Corrections of the Book "Alhidayat al-Kobra"; Analysis and Explanation of Causes and Consequences

نویسنده [English]

  • Hamid Hajamini
Adyan
چکیده [English]

Comparing the imparted narratives of Imam Hadi (AS), in the various corrections of the book Alhidayat al-Kobra, shows a wide and distinct difference between them. These differences are so much that they can not be considered as unwanted errors in the process of printing or the difference between manuscripts or the difference between the scholars' methods, or even due to the characteristics of books such as Alhidayat al-Kobra. The evidences show that these discrepancies are incomings of a pragmatist and unmethodical glance to correction of this book. Motives such as disambiguation of the text, devotion and humbleness declaration in the issues of the Imams (AS), and showing their enemies subdued and despicable, and theological reservation are some factors that based on which, some editors or publishers have allowed themselves to manipulate this old text and idealize it. Presentation of the most reliable correction between these prints and the study of some implications of handing over the legacy of the ancestors will also be in the rest of this essay.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Keywords: Imam Hadi's narrations
  • Alhidayat al-Kobra
  • Meaningful inconsistency of narratives
  • Unmethodical correction

منابع

ابن‌العمرانی، محمد بن‌علی (1402).الانباء فی تاریخ الخلفاء، تحقیق و تقدیم دکتر قاسم سامرایی، ریاض: دارالعلوم، چاپ دوم.
ابن‌سعد (1410). الطبقات الکبری، تحقیق محمد عبدالقادر عطا، بیروت: دار الکتب العلمیة، چاپ اول.
ابن‌غضائری (1364). الرجال، تحقیق سید محمدرضا حسینی جلالی، قم: دار الحدیث، چاپ اول.
امین، سیدمحسن (1406). اعیان الشیعة، بیروت: دارالتعارف للمطبوعات.
انصاری، حسن (1390الف). «روایتی جدید و منتشر نشده از تاریخ الأئمه و سهم حسین بن‌حمدان الخصیبی»، بررسی‌های تاریخی در حوزه اسلام و تشیع (مجموعه نود مقاله و یادداشت)، تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، چاپ اول، ص 655 ـ 666.
انصاری، حسن (1390ب). «معمای چند کتاب: از کتاب الأوصیای شلمغانی تا اثبات الوصیه مسعودی (همراه با بررسی یکی از منابع دو کتاب الهدایة الکبری و دلائل الامامة)»، بررسی‌های تاریخی در حوزه اسلام و تشیع (مجموعه نود مقاله و یادداشت)، تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، چاپ اول، ص 875 ـ 918.
انصاری، حسن (1393). «روایت و تحریر جدیدی از تاریخ الأئمه»، تارنمای بررسی‌های تاریخی در پایگاه کاتبان، 8 آبان 1393. http://ansari.kateban.com/post/2217
بلاذری (1417). انساب الأشراف، تحقیق سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت: دار الفکر، چاپ اول.
پیری، محمد (1390). علوی‌ها و طرح گشایش علوی، تهران: سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی.
الجعفی، مفضل بن‌عمر [منسوب] (1977). الهفت الشریف من فضائل مولانا جعفر الصادق علیه السلام رواه المفضل بن‌عمر الجعفی، تحقیق و تقدیم مصطفی غالب، بیروت: دار الاندلس، چاپ دوم.
جهانبخش، جویا (1390). راهنمای تصحیح متون، تهران: دفتر نشر میراث مکتوب، چاپ سوم.
حاجی‌زاده، یداللّه (1394). غالیان و شیوه‌های برخورد امامان معصوم علیهم السلام با ایشان، قم: دفتر نشر معارف.
خدایاری، علی‌نقی (1391). «آثار منسوب به امام صادق علیه السلام»، ابعاد شخصیت و زندگی امام صادق علیه السلام، تألیف جمعی از نویسندگان به اهتمام احمد پاکتچی، تهران: دانشگاه امام صادق علیه السلام، چاپ اول، ص 551 ـ 656.
الخصیبی (1411). الهدایة الکبری، بیروت: موسسة البلاغ، چاپ چهارم.
الخصیبی (1429). الهدایة الکبری، تحقیق الشیخ شوقی الحداد، بیروت ـ لبنان: موسسة السراج للطباعة و النشر و التوزیع، چاپ دوم.
الخصیبی (2007). الهدایة الکبری، سلسلة التراث العلوی (7)، تحقیق و تقدیم ابوموسی و الشیخ موسی، دیار عقل ـ لبنان: دار لاجل المعرفة، چاپ اول.
الخصیبی (2011). تاریخ النبی والائمة (علیهم السلام) و معجزاتهم المسمی بالهدایة الکبری، تحقیق الشیخ مصطفی صبحی الخضر الحمصی، بیروت ـ لبنان: شرکة الاعلمی للمطبوعات، چاپ اول.
خویی، ابوالقاسم (1413). معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرواة، بی‌جا: بی‌نا، چاپ پنجم.
رحمتی، محمدکاظم، (1384). «حسین بن‌حمدان خصیبی و اهمیت وی در تکوین نصیریه»، مجله هفت آسمان، شماره 30، ص 173ـ207.
سالاری‌شادی، علی و دیگران (1392). «بررسی مناسبات متوکل خلیفة عباسی با علویان»، مطالعات تاریخ اسلام، سال پنجم، شماره 17، ص 67ـ91.
صفری فروشانی، نعمت‌اللّه (1384). «حسین بن‌حمدان خصیبی و کتاب الهدایة الکبری»، مجله طلوع، سال چهارم، شماره 16، صص 15ـ46.
صفری فروشانی، نعمت‌اللّه (1395). «منصب بابیت امامان در ترازوی نقد، بررسی محتواشناسانه با توجه به کتاب رازداران حریم اهل بیت (ع)»، فصل‌نامه شیعه‌پژوهی، سال دوم، شماره ۶، ص 91ـ123.
صفری فروشانی،نعمت‌اللّه (1378). غالیان کاوشی در جریان‌ها و برآیندها تا پایان سده سوم، مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، چاپ اول.
طبری (1387). تاریخ الطبری، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: دار التراث، چاپ دوم.
فرایمن، ارون (1386). «زندگی‌نامه حسین بن‌حمدان خصیبی، بنیان‌گذار فرقه نصیری ـ علوی»، ترجمه محمدحسن محمدی‌مظفر، مجله هفت آسمان، شماره 33، ص 137ـ170.
کشی (1409). رجال الکشی (اختیار معرفة الرجال)، تحقیق و تصحیح حسن مصطفوی، مشهد: موسسه نشر دانشگاه مشهد، چاپ اول.
گلشنی، عبدالکریم (1369). «ابن‌زیات»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران: مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، اول، ج 3، ص 635 ـ 638.
متّی، موسی (1379). «پیدایش نصیریان (علویان)»، ترجمه حسین مفتخری، فصل‌نامه تاریخ اسلام، دوره 1، شماره 3، مسلسل 3، ص 106 ـ 127.
مدرسی طباطبایی (1374). مکتب در فرآیند تکامل، نیوجرسی ـ ایالات متحده: مؤسسه انتشاراتی داروین.
مسعودی (1409). مروج الذهب و معادن الجوهر، تحقیق اسعد داغر، قم: دارالهجرة، چاپ دوم.
نجاشی (1365). رجال النجاشی، تحقیق موسی شبیری زنجانی، قم: مؤسسة النشر الاسلامی التابعة لجامعة المدرسین بقم المشرفة، چاپ ششم.
نجفی یزدی، سیدمحمد (1385). اعجاز ائمه علیهم السلام و روایات مربوط به آن (نقد مقاله «حسین بن‌حمدان خصیبی و کتاب الهدایة الکبری») قسمت اول و دوم، مجله طلوع، شماره 18و19.
النمیری، محمد بن‌نصیر و دیگران (1426). رسائل الحکمة العلویة، سلسلة التراث العلوی (1)، تحقیق و تقدیم ابوموسی و الشیخ موسی، دیار عقل ـ لبنان: دار لاجل المعرفة، چاپ اول.
نوبختی، حسن بن‌موسی (1404). فرق الشیعة، بیروت: دار الاضواء، چاپ دوم.
ویکی‌پدیا (1396). «طومارهای دریای مرده»، 29 مردادماه 1396، https://fa.wikipedia.org/wiki.
هالم، هاینتس (1394). غنوصیان در اسلام: شیعیان غالی و علویان، ترجمه: احسان موسوی خلخالی، تهران: حکمت، چاپ اول.