بررسی چگونگی رویارویی امام علی (ع) با مسائل کلامی، در نهج‌البلاغه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار/دانشگاه شاهد

چکیده

چکیده
در دوران رسالت پیامبر (ص)، اندیشه‌های فکری و کلامی، مسلمانان را با مشکل چندانی مواجه نمی‌کرد، اما با رحلت ایشان و در پی تحولات سیاسی و اجتماعی گسترده‌ای که جامعه اسلامی به خود دید، مسائل عقیدتی گاه نه به عنوان باور شخصی مسلمان، بلکه نماد جریانی انشعاب‌یافته از امت یکپارچه اسلامی به شمار می‌آمد. در این میان، امام علی (ع) گو اینکه از حکومت کنار گذاشته شد و عرصه برای ایشان تنگ آمد، اما چون حکومت فقط یکی از شئون امامت است، در دوران عزلت، به قدر میسور، اندیشه‌های صحیح کلامی را تبیین کرد و آنگاه که زمام حکومت را با قدرت به دست گرفت، در شناسایی انحرافات فکری و بیان عقیده صحیح دریغ نورزید. در نهج‌البلاغه گوشه‌ای از این رویارویی‌ها منعکس شده است. این پژوهش که با روش توصیفی‌تحلیلی سامان یافته، در پی پاسخ به این پرسش است که: مهم‌ترین موضوعات کلامی پیش روی امام علی (ع) کدام است و مواجهه ایشان در نهج‌البلاغه چگونه است؟ یافته‌های تحقیق حکایت از آن دارد که امام (ع) با سه ابزار قرآن، سنت و عقل به مواجهه با موضوعات کلامی، از جمله امامت، کفر و ایمان، حکمیت در دین، قضا و قدر، و تشبیه و تنزیه، برخاستند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

An Investigation into Imam Ali's Approach toward the Theological Problems of Nahj al-Balaghah

نویسنده [English]

  • rasulm mohamadjafari
استادیار/دانشگاه شاهد
چکیده [English]

During the Prophet's mission, intellectual and theological thoughts did not challenge Muslims, but with his death, following the widespread political and social developments that the Islamic society saw, theological Issues were sometimes not only seen as a Muslim's belief, but also as a symbol of a divided stream from the unified Islamic Ummah. Meanwhile, Imam Ali (AS) was dismissed from the government and the field got tight for him, because the government is just one of the shades of Imamate, During the time of departure, he expressed correct theological ideas and when he took control of the government, he did not hesitate to identify the deviations of thought and the expression of the correct belief. Nahj al-Balaghah, reflects a corner of these confrontations, therefore, this research with the descriptive and analytical method, is going to the answer to this question which is the most important theological issues of Imam Ali (AS) and his approach with the theological problems in the Nahj al-Balaghah. The research findings indicate that Imam (AS) with three instruments of the Qur'an, tradition and reason was faced the challenging theological subjects: Imamate, Disbelief and belief, Arbitration in religion, predestination, likeness and dislikeness. 
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Key words: Imam Ali'(AS)
  • Nahj al-Balaghah
  • Theological problems
  • Groups

منابع

قرآن کریم، ترجمه: محمدمهدی فولادوند، تهران: دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی.
ابن أبی الحدید، عبدالحمید بن هبة اللّه (1409). شرح نهج البلاغة، قم: مکتبة آیة اللّه المرعشی النجفی.‌
ابن أبی شیبة کوفی، عبداللّه بن محمد (1409). المصنف، بیروت: دار الفکر.
ابن خلدون، عبدالرحمن بن محمد (1408). تاریخ ابن ‌خلدون، بیروت: دار الفکر.
ابن شهرآشوب مازندرانی، محمد بن علی (1369). متشابه القرآن و مختلفه، قم: دار بیدار.
ابن قیم جوزی، محمد بن ابی بکر (بی‌تا). حادی الأرواح إلی بلاد الأفراح، بیروت: عالم الکتب.‌
ابن میثم بحرانی، میثم بن علی (1362). شرح نهج البلاغه، ترجمه: قربانعلی محمدی مقدم، مشهد: بنیاد پژوهش‌های آستان قدس رضوی.
ابن‌قدامه، عبداللّه بن احمد (بی‌تا). المغنی، بیروت: دار الکتاب العربی.
احمدی، عبداللّه بن سلمان (1416). المسائل والرسائل المرویة عن الامام أحمد بن حنبل فی العقیدة، ریاض: دار طیبه.
اسفراینی، شهفور بن طاهر (بی‌تا). التبصیر فی الدین، تعلیق: محمد زاهد کوثری،‌ قاهره: المکتبة الأزهریة للتراث.‌
اشعری، علی بن اسماعیل (1397). الابانة عن أصول الدیانة، القاهره: دار الأنصار.
اشعری، علی بن اسماعیل (1400). مقالات الاسلامیین واختلاف المصلین، آلمان: فرانس شتاینر.‌
اکبر، ناشئ (1386). مسائل الامامة، تحقیق: علی‌رضا ایمانی، قم: مرکز مطالعات ادیان و مذاهب.
ایجی، عضدالدین؛ جرجانی، میر سید شریف (1325). شرح المواقف، قم: الشریف الرضی.
بخاری، محمد بن إسماعیل (1401). صحیح البخاری، بیروت: دار الفکر للطباعة والنشر والتوزیع.
بغدادی، عبدالقاهر (1408). الفرق بین الفرق و بیان الفرقة الناجیة منهم، بیروت: دار الجیل- دار الآفاق.
بغدادی، عبدالقاهر (1992). الملل والنحل، تحقیق: بئر نصری، بیروت: دار المشرق.
بیهقی، أحمد بن حسین (1417). الأسماء والصفات، بیروت: دار الجیل.
جوادی آملی، عبداللّه (1387). قرآن در قرآن، قم: اسراء.
حاکم نیشابوری، محمد بن عبداللّه (بی‌تا). المستدرک علی الصحیحین، بیروت: دار الفکر.
خلیفة بن خیاط (1415). تاریخ خلیفة بن خیاط، بیروت: دار الکتب العلمیة.
دینوری، احمد بن داود (1368). الأخبار الطوال، قم: منشورات الرضی.
ربانی گلپایگانی، علی (1373). «اندیشه‌های کلامی در عصر امام علی (ع)»، در: کیهان اندیشه، ش57، ص99-117.
سبحانی، جعفر (1425). رسائل و مقالات، قم: مؤسسة الامام الصادق (ع).
سبحانی، جعفر (بی‌تا). بحوث فی الملل والنحل، قم: مؤسسة النشر الاسلامی، مؤسسة الامام الصادق.
سید رضی، محمد بن حسین (1378). نهج‌البلاغه، ترجمه: جعفر شهیدی، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
سید رضی، محمد بن حسین (1414). نهج‌البلاغه، شرح: صبحی صالح، محقق: فیض‌الاسلام، قم: هجرت.
سید مرتضی (علم‌الهدی)، علی بن حسین (1998). الامالی، قاهره: دار الفکر العربی.‌
سیوطی، جلال‌الدین (1404). الدر المنثور فی تفسیر المأثور، قم: کتاب‌خانه آیت‌اللّه مرعشی نجفی.
شهرستانی، محمد بن عبدالکریم (1364). الملل والنحل، قم: الشریف الرضی.‌
شهیدی، سید جعفر (1392). تاریخ تحلیلی اسلام، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
طباطبایی، محمدحسین (1388).‌ علی و فلسفه الاهی، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
طباطبایی، محمدحسین (1417). المیزان فی تفسیر القرآن، قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعۀ مدرسین.
طبرسی، احمد بن علی (1403). الاحتجاج علی أهل اللجاج، مشهد: نشر مرتضی.
طبری، محمد بن جریر (1387). تاریخ الطبری (تاریخ الامم والملوک)، بیروت: دار التراث.
طبری، محمد بن جریر (1412). جامع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دار المعرفة.
عبدالجبّار بن احمد (قوام الدین مانکدیم) (1422). شرح الأصول الخمسة، بیروت: دار احیاء التراث العربی.‌
مرکز المصطفی (1419). العقائد الاسلامیة، قم: مرکز المصطفی للدراسات الاسلامیة.
مسعودی، علی بن حسین (1409). مروج الذهب و معادن الجوهر، تحقیق: اسعد داغر، قم: دار الهجرة.
مطهری، مرتضی (1392). سیری در نهج‌البلاغه، تهران: صدرا.
مطهری، مرتضی (بی‌تا). مجموعه آثار، تهران: انتشارات صدرا.
مفید، محمد بن محمد (1414). الارشاد فی معرفة حجج اللّه علی العباد، بیروت: دار المفید.
مقدسی، مطهر بن طاهر (بی‌تا). البدء والتاریخ، بورسعید: مکتبة الثقافة الدینیة.
مکارم شیرازی، ناصر (1374). تفسیر نمونه، تهران: دار الکتب الاسلامیة.
واقدی، محمد بن عمر (1409). المغازی، تحقیق: مارسدن جونس، بیروت: مؤسسة الأعلمی.
ورام بن أبی فراس، مسعود بن عیسی (1410). مجموعة ورّام، قم: مکتبة فقیه. ‌