رفع اتهام از نصیرالدین طوسی در سقوط خلافت عباسی و قتل آخرین خلیفه عباسی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری شیعه‌شناسی، دانشگاه ادیان و مذاهب قم

2 imdatturan@gmail.com

چکیده

چکیده
حمله مغولان به سرزمین‌های اسلامی، به‌ویژه بغداد، مرکز خلافت اسلامی، پیامدهای عظیمی به دنبال داشت که از جمله آنها سقوط بغداد و انقراض سلسله بنی‌عباس و قتل و ویرانی‌های گسترده در جغرافیای تهاجم آنان بود. پس از گذشت چند دهه از استقرار قوم مهاجم، ابن‌تیمیه، بی‌اعتنا به مستندات تاریخی، اتهاماتی را مبنی بر تبانی و همکاری با هولاکو متوجه شیعیان و نصیر‌الدین طوسی کرد. شاگردان ابن‌تیمیه این اتهامات را پیگیری کردند و در کتب اعتقادی و تراجم و تاریخی و حتی اخلاقی راه پیدا کرد. این مقاله در صدد گزارش و ردّ این اتهامات بر اساس قدیمی‌ترین اسناد و دوره‌های تاریخی بعد تا عصر حاضر، همراه با تحلیل اسناد است. سعی شده است آرای برجستگان در هر دوره، اعم از موافق و مخالف، مد نظر قرار گیرد. در ابتدا به گونه‌شناسی دیدگاه‌ها نیز التفات شده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Vindicating Nasir al-Din al-Tusi from Having Role in Overthrown of Abbasid Caliphate and Murdering the last Abbasid Caliph

نویسندگان [English]

  • Seyyed Aliasghar Masoodi 1
  • Imdat Turan Turan 2
1 PhD student of Study of Shia, University of Religions and Denominations,(Correspondent author),
2 Assistant Professor in University of Religions and Denominations
چکیده [English]

Mogul’s invasion to the Islamic lands, especially to the center of the Islamic Caliphate, Baghdad, had huge consequences such as Bagdad’s fall, the extinction of Abbasid, lots of murders and massive destruction in geographical territory of their invasion. Decade later after the establishment of the invaders, Ibn Taymiyyah without considering the historical evidence had accused the Shiites and Nasir al-Din al-Tusi of colluding with Hulagu Khan. His students then pursued these accusations in their religious, translated, historical and even ethical books. This article’s aim is to report these accusations and disapprove them based on the oldest documents and other documents in later periods to the present time with analyzing them. We try to consider the ideas of the notables in each period, no matter they were against the case or for it. But first, we draw the reader’s attention to the typology of their viewpoints.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Mogul
  • Hulagu khan
  • Bagdad's fall
  • the last Abbasid caliph
  • Nasir al -Din al-Tusi

منابع

آیتی، عبدالمحمد (1383). تحریر تاریخ وصاف، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
آیتی، عبدالمحمد (1377). ترجمه تاریخ مختصر الدول، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ اول.
ابن ابی الحدید المداینی، عبدالحمید بن هبة اللّه (1430). شرح نهج البلاغه، تعلیق: الشیخ حسین الاعلمی، بیروت: مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، الطبعة الثالثة.
ابن الاثیر، علی بن الکرم (1385). الکامل فی التاریخ، بیروت: دار صادر.
ابن الوردی، زین الدین عمر (1389). تاریخ ابن الوردی، نجف: المطبعة الحیدریة.
ابن ایوب الشافعی، اسماعیل بن علی (ابی الفداء) (بی‌تا). المختصر فی اخبار البشر (تاریخ ابی الفداء)، بی‌جا: المطبعة الحسینیة المصریة، الطبعة الاولی.
ابن تغری بردی الاتابکی، یوسف (بی‌تا). النجوم الزاهرة فی ملوک مصر والقاهرة، بی‌جا: المؤسسة المصریة للتألیف والترجمة والطباعة والنشر (طبعة مصورة من طبعة دار الکتب).
ابن تیمیه، احمد ابن عبدالحلیم (بی‌تا). منهاج السنة النبویة فی نقض کلام الشیعة القدریة، تحقیق: دکتر محمد رشاد سالم، بی‌جا: بی‌نا.
ابن جوزجانی (منهاج السراج)، عثمان بن محمد (1363). طبقات ناصری: تاریخ ایران و اسلام، تحقیق: عبدالحی حبیبی، تهران: دنیای کتاب، چاپ اول.
ابن خلدون، عبدالرحمان بن محمد (1408). دیوان المتبدأ والخبر فی تاریخ العرب والبربر و من عاصرهم من ذوی الشأن الاکبر (معروف به تاریخ ابن خلدون)، تحقیق: خلیل شحادة، بیروت: دار الفکر، الطبعة الثانیة.
ابن طباطبا (ابن طقطقی)، محمد بن علی (1360). تاریخ فخری، ترجمه: محمد وحید گلپایگانی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب، چاپ دوم.
ابن قیم الجوزیه، ابی عبداللّه محمد ابن ابی بکر (1357). اغاثة اللّهفان من مصاید الشیطان، تحقیق: محمد حامد الفقی، مصر: مطبعة مصطفی البابی.
ابن کثیر الدمشقی، ابوالفداء اسماعیل بن عمر (1407). البدایة والنهایة، بیروت: دار الفکر.
ابن الکازرونی، علی بن محمد (1390). مختصر التاریخ، تحقیق و تعلیق: مصطفی جواد، بغداد: الحکومة.
اقبال آشتیانی، عباس (1384). تاریخ مغول، تهران: امیر کبیر، چاپ هشتم.
امین، حسن (1382). اسماعیلیون و مغول و خواجه نصیرالدین طوسی، ترجمه: مهدی زندیه، قم: مؤسسه دائرة‌المعارف فقه اسلامی، چاپ اول.
براون، ادوارد (1367). تاریخ ادبیات ایران از فردوسی تا سعدی، ترجمه: فتح‌اللّه مجتبایی و غلام‌حسین صدری افشار، تهران: مروارید، چاپ چهارم.
بویل، جی. آ. (1366). تاریخ ایران کمبریج، از آمدن سلجوقیان تا فروپاشی دولت ایلخانان، ترجمه: حسن انوشه، تهران: امیرکبیر، چاپ اول.
بیانی، شیرین (1370). دین و دولت در ایران عهد مغول، تهران: مرکز نشردانشگاهی، چاپ دوم.
جعفریان، رسول (1369). تاریخ تشیع در ایران از آغاز تا قرن هفتم هجری، تهران: مرکز چاپ و نشر سازمان تبلیغات اسلامی، چاپ دوم.
جوینی، محمد بن محمد (1385). تاریخ جهان‌گشای جوینی، تصحیح: محمد قزوینی، تهران: دنیای کتاب، چاپ چهارم.
حائری، عبدالهادی (1368). ایران و جهان اسلام با پژوهش‌هایی تاریخی پیرامون چهره‌ها، اندیشه‌ها و جنبش‌ها، مشهد: آستان قدس رضوی.
خواندمیر، غیاث الدین بن همام الدین (1380). تاریخ حبیب الیسر، تهران: خیام، چاپ چهارم.
خوانساری اصفهانی، میرزا محمدباقر موسوی (1392). روضات الجنات فی احوال العلماء والسادات، قم: اسماعیلیان.
الذهبی، محمد بن احمد (1413). تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر والاعلام، تحقیق: عمر عبدالسلام تدمری، بیروت: دار الکتاب العربی، الطبعة الثالثة.
راوندی، مرتضی (1382). تاریخ اجتماعی ایران، تهران: نگاه، چاپ دوم.
رشیدالدین فضل اللّه (1362). جامع التواریخ، به کوشش: بهمن کریمی، تهران: انتشارات اقبال، چاپ دوم.
الزرکلی، خیرالدین (1989). الاعلام قاموس تراجم لاشهر الرجال والنساء من العرب والمستعربین والمستشرقین، بیروت: دار العلم للملایین، الطبعة الثانیة.
السبکی، عبدالوهاب بن علی بن عبدالکافی (بی‌تا). طبقات الشافعیة، تحقیق: عبدالفتاح محمد الحلو و محمود محمد الطناحی، بی‌جا: دار احیاء الکتب العربیة.
السیوطی، جلال الدین (1411). تاریخ الخلفاء، قم: انتشارات الشریف الرضی، الطبعة الاولی.
شیبانی (ابن الفوطی)، عبدالرزاق بن احمد (1381). الحوادث الجامعة والتجارب النافعة فی المأة السابعة (رویدادهای قرن هفتم هجری)، ترجمه: عبدالمحمد آیتی، تهران: مؤسسه چاپ و انتشارات دانشگاه تهران.
شیرازی (وصاف الحضرة)، فضل اللّه ابن عبداللّه (1338). تجزیة الامصار و تزجیة الاعصار (وصاف الحضرة در احوال سلاطین مغول)، تهران: چاپ افست رشیدیه.
صاحبی نخجوانی، هندوشاه بن سنجر (1357). تجارب السلف، تصحیح: عباس اقبال آشتیانی، تهران: کتاب‌خانه طهوری.
الصفدی، خلیل بن ایبک (1420). الوافی بالوفیات، بیروت: دار احیاء التراث العربی، الطبعة الاولی.
العکری الحنبلی الدمشقی، ابن العماد عبدالحی بن احمد (1406). شذرات الذهب فی اخبار من ذهب، تحقیق: الارناؤوط، دمشق، بیروت: دار ابن کثیر، الطبعة الاولی.
الغسانی، ملک الاشرف اسماعیل بن عباس (1975). العسجد المسبوک والجوهر المحکوک فی طبقات الخلفاء والملوک، تصحیح: علی الخاقانی، بیروت: دار التراث الاسلامی.
الکتبی، محمد ابن شاکر (1951). فوات الوفیات، تحقیق: محمد محیی الدین عبدالحمید، قاهره: مکتبة النهضة، الطبعة الاولی.
کورانی عاملی، علی (1390). خواجه نصیرالدین طوسی و مهار حمله مغول، ترجمه: مریم کورانی، قم: دلیل ما، چاپ اول.
مدرس رضوی، محمدتقی (1370). احوال و آثار خواجه نصیرالدین طوسی، تهران: اساطیر، چاپ دوم.
مدرس زنجانی، محمد (1370). سرگذشت و عقاید فلسفی خواجه نصیرالدین طوسی، تهران: اساطیر، چاپ دوم.
مرعشی شوشتری، نورالدین شریف حسینی (1393). مجالس المؤمنین، مقدمه و تصحیح و تعلیقات: ابراهیم عرب‌پور و دیگران، مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، چاپ اول.
مستوفی قزوینی، حمداللّه بن ابی بکر (1364). تاریخ گزیده، تحقیق: عبدالحسین نوایی، تهران: امیرکبیر، چاپ سوم.
الملطی (ابن العبری)، غریغوریوس بن هارون (1992). تاریخ مختصر الدول، تحقیق: انطون صالحانی الیسوعی، بی‌جا: دار الشرق.
میرخواند، میرمحمد (1266). روضة الصفا، بمبئی: چاپ سنگی.
ولایتی، علی‌اکبر (1390). نقش شیعه در فرهنگ و تمدن اسلام و ایران، تهران: امیرکبیر، چاپ چهارم.